ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Η γεωπολιτική του σημερινού και του αυριανού κόσμου διαμορφώνεται από πλήθος παραγόντων, όπως οι στρατιωτικές συγκρούσεις, η οικονομία, η τεχνολογία, η ενέργεια, και οι συμμαχίες. Αυτές οι μεταβλητές ενισχύουν την πολυπλοκότητα της παγκόσμιας τάξης, οδηγώντας σε νέες γεωπολιτικές θεωρίες που ερμηνεύουν ή προβλέπουν την εξέλιξη των διεθνών σχέσεων.

ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΥΠΟ ΜΕΤΑΒΑΣΗ

Η μετάβαση από τον μονοπολικό κόσμο που ακολούθησε τον Ψυχρό Πόλεμο σε έναν πολυπολικό είναι πλέον εμφανής. Περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία, και η ΕΕ, διαδραματίζουν όλο και μεγαλύτερο ρόλο. Αυτή η τάση σχετίζεται με τη θεωρία της Ισορροπίας Ισχύος, που περιγράφει την ανακατανομή της επιρροής μέσω στρατηγικών συμμαχιών και ανταγωνισμών, όπως στον Ειρηνικό ή την Ανατολική Ευρώπη.

Ο ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Η θεωρία του Νεορεαλισμού παραμένει επίκαιρη, καθώς τα κράτη συνεχίζουν να επιδιώκουν ασφάλεια και επιβίωση σε ένα διεθνές σύστημα χωρίς κεντρική εξουσία. Παράλληλα, η οικονομική αλληλεξάρτηση περιπλέκει τις γεωπολιτικές σχέσεις, όπως δείχνει η ενεργειακή κρίση λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Ενώ οι χώρες επιβάλλουν κυρώσεις, ταυτόχρονα εξαρτώνται ενεργειακά από τους αντιπάλους τους, δημιουργώντας σχέσεις συνεργασίας και αντιπαλότητας.

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΗΓΕΜΟΝΙΑ

Η τεχνολογία και ο κυβερνοχώρος αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο στη γεωπολιτική, με τις ισχυρότερες δυνάμεις να ανταγωνίζονται για την τεχνολογική ηγεμονία. Η ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης, η ασφάλεια δεδομένων, και ο έλεγχος των ψηφιακών υποδομών αποτελούν νέα πεδία σύγκρουσης, με τις ΗΠΑ και την Κίνα να πρωτοστατούν. Η δε Ρωσία κατηγορείται για υβριδικές παρεμβάσεις, στο εσωτερικό των ΗΠΑ αλλά και άλλων χωρών της ΕΕ εκμεταλλευόμενη το διαδίκτυο. Η θεωρία του Υβριδικού Πολέμου αναφέρεται σε μία στρατηγική που συνδυάζει στρατιωτικά μέσα, παραπληροφόρηση, κυβερνοεπιθέσεις, οικονομικό πόλεμο.

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΩΣ ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Η ενέργεια παραμένει βασικός πυλώνας γεωπολιτικής δεδομένου ότι η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, που υπαγορεύεται από την κλιματική αλλαγή, μετασχηματίζει τις στρατηγικές. Χώρες με εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, επαναπροσδιορίζουν τη θέση τους, ενώ η ΕΕ προσπαθώντας να απεξαρτηθεί ενεργειακά από την Ρωσία, επενδύει στις ανανεώσιμες πηγές για ενεργειακή αυτονομία.

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ

Η άποψη που εκφράζεται από πολλά ερευνητικά κέντρα σήμερα, για επιστροφή σε θεωρίες όπως αυτή της "Σύγκρουσης Πολιτισμών" του Huntington, μας δείχνει την δυναμική του πολιτισμικού και θρησκευτικού παράγοντα στις γεωπολιτικές σχέσεις. Αν και δεν είναι καθαρά γεωπολιτική θεωρία, η ιδέα ότι οι πολιτισμικές και θρησκευτικές γραμμές καθορίζουν συμμαχίες και συγκρούσεις είναι επίκαιρη.

Η διαμάχη Δύσης-Ανατολής εντάσσεται στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων. Οι εντάσεις μεταξύ δημοκρατικών και αυταρχικών καθεστώτων εντείνονται, καθώς χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα προωθούν εναλλακτικά μοντέλα διακυβέρνησης, τόσο ιδεολογικά όσο και οικονομικά. Η άνοδος δυνάμεων όπως η Κίνα, η Ινδία αλλά και περιφερειακοί παίκτες (Τουρκία, Βραζιλία) αναδιαμορφώνει την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, αμφισβητώντας την αμερικανική ηγεμονία.

ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ ΥΠΟ ΑΝΑΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ

Η αναδιαμόρφωση των συμμαχιών παίζει κρίσιμο ρόλο στην εξέλιξη της παγκόσμιας τάξης. Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ, οι πρωτοβουλίες της Κίνας στην Ασία και στην Αφρική, διεύρυνση των BRICS, η στροφή των ΗΠΑ προς τον Ινδο-Ειρηνικό, η προσπάθεια περιφερειακών δρώντων να αποκτήσουν ερείσματα σε Ασία και Αφρική, ενισχύουν τη γεωπολιτική διαφοροποίηση, δημιουργώντας νέες δυναμικές συνεργασίας και σύγκρουσης.

Ο MACKINDER - Ο SPYKMAN – o MAHAN KAI ΟΙ ΖΩΝΕΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ

Η κλασική θεωρία του Halford Mackinder για την Heartland (The Geographical Pivot of History - Who rules Eastern Europe commands the Heartland - Who rules the Heartland commands the World Island - Who rules the World Island commands the world) αποκτά νέα σημασία. Η Ρωσία, με φυσικούς πόρους και γεωγραφικό πλεονέκτημα, επιδιώκει να αυξήσει την επιρροή της στην Κεντρική Ασία, στην Αφρική και την Μαύρη Θάλασσα, παρά την αντιπαλότητα της με την ΕΕ και τον Δυτικό κόσμο μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Η Rimland (the coastal fringes of Eurasia, Western Europe, the Middle East, and East Asia) σύμφωνα με τον Spykman, παραμένει γεωπολιτικά κρίσιμη ζώνη, περιλαμβάνοντας την Ανατολική Ευρώπη, την Μέση Ανατολή και την Νότια Ασία, όπου συγκρούονται τα συμφέροντα δυνάμεων όπως η ΕΕ, οι ΗΠΑ, η Κίνα, και η Ρωσία.

Η κυριαρχία στις θάλασσες, κατά τον Alfred Mahan, είναι εξίσου σημαντική με τη χερσαία. Η Θάλασσα της Νότιας Κίνας, ο Ινδικός Ωκεανός, και η Αρκτική είναι περιοχές-κλειδιά. Σύμφωνα με την αναθεωρημένη θεωρία του MAHAN, της Θαλάσσιας Κυριαρχίας στον 21ο Αιώνα, η ναυτική δύναμη δεν περιλαμβάνει μόνο ναυτικές δυνάμεις αλλά και την τεχνολογικά προηγμένη εμπορική ναυτιλία και κρίσιμες ναυτιλιακές διόδους (π.χ. Στενά της Μαλάκκα, Διώρυγα του Σουέζ) καθώς και ζωτικές υποδομές, όπως υποθαλάσσια καλώδια δεδομένων, υποθαλάσσιους αγωγούς, εξέδρες άντλησης, εκμετάλλευση των ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας.

Η Ρωσία, οι ΗΠΑ, και η Κίνα ανταγωνίζονται για την κυριαρχία στους ωκεανούς και για τον έλεγχο στρατηγικών ναυτικών διόδων, εστιάζοντας στον Ινδο-Ειρηνικό για τον έλεγχο θαλάσσιων και ενεργειακών πόρων, με την Αρκτική να αναδεικνύεται ως "Heartland του μέλλοντος".

Η μετατόπιση του κέντρου βάρους στον Ινδο-Ειρηνικό ωκεανό, όπου το θέμα της Ταϊβάν εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους σύγκρουσης, καθώς και ο έλεγχος των θαλάσσιων διαδρομών και των νησιωτικών αλυσίδων (String of Pearls) από την Κίνας, επηρεάζουν την ασφάλεια όλων των παραθαλάσσιων κρατών της περιοχής.

Οι συμμαχίες Quad (ΗΠΑ, Ινδία, Ιαπωνία, Αυστραλία) και η AUKUS (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία) στοχεύουν ακριβώς στο να περιορίσουν την κινεζική επιρροή.

Η στρατηγική δε της Κίνας, μέσω της αναθεωρημένης πρωτοβουλίας BRI, ενσαρκώνει τη θεωρία του Heartland, καθώς προσπαθεί να κυριαρχήσει στην Ευρασία μέσω επενδύσεων και υποδομών. Ο "Νέος Δρόμος του Μεταξιού" ενισχύει την προσέγγιση της Rimland, με έλεγχο κρίσιμων θαλάσσιων διαδρομών, ως γεωοικονομικό εργαλείο για πολιτική και εμπορική επιρροή, προβάλλοντας την επιρροή της Κίνας ως ανταγωνιστή των ΗΠΑ και της Δύσης.

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Ο αυριανός κόσμος προβλέπεται πολυπολικός, με ασύμμετρες συγκρούσεις και ενίσχυση του ρόλου της τεχνολογίας. Η ενσωμάτωση παραδοσιακών γεωπολιτικών θεωριών με σύγχρονες πραγματικότητες, όπως η Γεωοικονομία (ΗΠΑ και Κίνα προωθούν πολιτικές εμπορικής κυριαρχίας – συμφωνίες TPP - μέσω εμπορίου και τεχνολογίας αιχμής) και η Κλιματική Γεωπολιτική, είναι απαραίτητη για την κατανόηση της νέας εποχής. Οικονομικά εργαλεία, γεωοικονομικές επενδύσεις, κυρώσεις και νομισματικές συμμαχίες, χρησιμοποιούνται για γεωπολιτική επιρροή στις "ζώνες επιρροής" που περιγράφουν οι Mackinder και Spykman.

Η μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα σε ανανεώσιμες πηγές ενισχύει τη γεωπολιτική σημασία των κρίσιμων πρώτων υλών (π.χ. λίθιο, κοβάλτιο κλπ), με αποτέλεσμα την αναδιαμόρφωση συμμαχιών. Οι χώρες του Δυτικού κόσμου επαναξιολογούν την στρατηγική τους, για τη μείωση της εξάρτησης από γεωπολιτικά ασταθείς περιοχές. Συνδυάζοντας τις προσεγγίσεις των Mackinder και Mahan, μπορούμε να ερμηνεύσουμε καλύτερα τη γεωπολιτική δυναμική που διαμορφώνει τον κόσμο.

Σύμφωνα με την Θεωρία του Δικτύου και των Παγκόσμιων Υποδομών οι διεθνείς συγκρούσεις για κυριαρχία επηρεάζονται σημαντικά από τα δίκτυα ενέργειας (οι αγωγοί φυσικού αερίου εντάσσονται στον ενεργειακό ανταγωνισμό), τηλεπικοινωνιών, και δεδομένων. Ο έλεγχος δεδομένων και δικτύων προστίθεται στις γεωπολιτικές στρατηγικές.

Ο συνδυασμός αυτών των θεωριών με τις κλασικές ιδέες του Mackinder, του Spykman και του Mahan προσφέρει ένα πολύπλευρο πλαίσιο για την ανάλυση του εν εξελίξει γεωπολιτικού ανταγωνισμού, λαμβάνοντας υπόψη παραδοσιακές και σύγχρονες δυναμικές..