THE “G3 FORESIGHT FORUM” AS AN ESTABLISHED INSTITUTION

We are pleased to announce today the establishment of the Conference on Geopolitics, Geostrategy, and Geoeconomics (Geo3), which was initially launched by the “Alexandros Papannastasiou Institute (INAP)” exactly one year ago. Subsequently, the following two conferences were co-organized in collaboration with other reputable scientific institutes, universities, and think tanks.

Our ambition is for the conference to become an established institution, held annually at an international cooperative level with institutions, scientific institutes, universities, and think tanks on related topics (Geo3) from across Greece, Cyprus, and abroad.

We can confidently say that it has now become a reputable institution following the three successful conferences held in Athens, Alexandroupoli-Thessaloniki, and Athens again, with active participation from exceptional political, scientific, academic, diplomatic, and administrative/strategic/military personnel from both our country and other nations. The organizations that co-organized any of the three conferences are as follows:

Alexandros Papannastasiou Institute (INAP) – Panteion University – ELISME (Hellenic Center for Strategic Studies) - Acropolis Excellence Center (COE Acropolis) - STRATEGY INTERNATIONAL (SI) - GENEVA CENTRE FOR SECURITY POLICY (GCSP) - Hellenic Society of Geographical Studies “STRABO” - Thucydides Institute for Research and Study, “MONEY SHOW”.

THE 5 INNOVATIONS IMPLEMENTED IN THE CONFERENCES

For a more comprehensive and substantive examination of the issues, and considering the demands of dynamic dialogues on Geo3 topics, defense, and foreign policy that concern our country—especially regarding the concept of foresight—a number of innovations were implemented during the meetings.

The five innovations that have been applied thus far are the first in a series designed to address the demanding dialectical nature of the conference, particularly in terms of foresight:

1. “Meetings with In-depth Examination of Issues and Dialectical Debate”: This involves roundtable discussions with interdisciplinary participation (6 to 8 participants) focused on specific questions and strictly limited invited audiences.

2. “Application of the Chatham House Rule”: Discussions are conducted freely without political considerations, rigid political correctness, or conditional falsehoods. Positions, counterarguments, and their synthesis from the dialectical process are recorded in the conclusions, but it is not disclosed who made them.

3. “Artificial Intelligence (AI) as a Conference Participant”: In the second and third conferences (Thessaloniki and Athens), this method was piloted for the first time, with impressive results. AI was integrated into the discussions as a participant at the dialogue table, providing answers to suitably submitted questions. The use of AI allows us to explore its limits and how it could serve as a creative tool for human thought on applied issues. Over time, given that many worldwide seek answers from AI, its responses will serve as immediate evidence of how it influences the opinions of those questioning it on similar national interest topics.

4. “Oxford Style Debate”: In the roundtable meetings, the “Oxford Style Debate” method was adopted, primarily as a tool for synthesizing/constructing positions rather than as an educational tool. The dialectical examination of critical questions and applied policy options is conducted by representatives of different schools of thought.

 Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ ΗΤΑΝ Ο ΓΓ/ΟΗΕ – ΓΕΝΙΚΟΛΟΓΟΣ ΑΠΛΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΤΟΛΜΟΣ Ο ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ  - ΑΧΡΟΥΣ ΚΑΙ ΑΟΣΜΟΣ Ο ΥΠΕΞ

Διαβάζω διθυραμβικά σχόλια από τον φιλοκυβερνητικό τύπο για την ομιλία του πρωθυπουργού στον ΟΗΕ.

Όμως ο λόγος του δεν ήταν στο ύψος των περιστάσεων και των αναγκαιοτήτων, επί της τολμηρής και ρηξικέλευθης ατζέντας που με ηγετικό λόγο έθεσε ο ΓΓ/ΟΗΕ.

Ο ΓΓ/ΟΗΕ μίλησε για όλα τα παγκόσμια προβλήματα σήμερα, τις συγκρούσεις που απειλούν την παγκόσμια ειρήνη, την αδυναμία του ρόλου του ΟΗΕ στην διαχείριση συγκρούσεων και κρίσεων, στην αναγκαιότητα αναθεώρησης των ειρηνευτικών δράσεων του, την φτώχεια, την αδυναμία συνεργασίας και την προβληματική διακυβέρνηση, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα ανθρωπιστικά ζητήματα που υπάρχουν σε όλο το κόσμο, τις αδυναμίες του ΟΗΕ και των διεθνών οργανισμών να διαχειριστούν τα υπάρχοντα και τα αναδυόμενα προβλήματα και να υπάρξει δίκαιη αντιμετώπιση, την τεχνολογική διάσταση και τις  νέες προκλήσεις, τα πυρηνικά, τα νέα όπλα και απειλές, τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, τις ευθύνες όλων για το περιβάλλον κλπ.

Ο πρωθυπουργός μας κινήθηκε εκ του ασφαλούς, άτολμος και απλά διαπιστωτικός, επαναλαμβάνοντας γενικόλογα κάποια από όσα έθεσε ο ΓΓ/ΟΗΕ (τα ανώδυνα και ασφαλή κυρίως), και τα μόνα που έθεσε για την χώρα μας ήταν η θαλάσσια ασφάλεια και η προστασία  του πολιτισμού ως αναπόσπαστου στοιχείου της βιώσιμης ανάπτυξης (αυτά δηλαδή είναι τα κυριότερα που απασχολούν την χώρα μας και τα μόνα που χρήζουν ιδιαίτερης μνείας;).   

Και όλα αυτά στην σπουδαιότερη Σύνοδο του ΟΗΕ που έχει γίνει την τελευταία δεκαετία, με την χώρα μας μη μόνιμο μέλος του ΣΑ/ΟΗΕ, 

και με ένα ηγέτη ΓΓ/ΟΗΕ που έθεσε με τόλμη μία μοναδική ατζέντα υπό συνθήκες κρίσιμων παγκόσμιων απειλών και πολεμικών συγκρούσεων, αποφασισμένο να την προωθήσει όσο μπορεί, με τόλμη και αποφασιστικότητα (όπως μας έχει δείξει).

Ενώ σε προηγούμενη διάσκεψη είχα υπερθεματίσει το όσα είχε πει ο πρωθυπουργός και την σημαντικότητα της ομιλίας του, σε αυτήν δυστυχώς δεν στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, των προκλήσεων που χρήζουν νέας αντίληψης στην Ευρώπη και στην περιφέρειά μας και των ευθυνών της χώρας μας ως μη μόνιμο μέλος του ΣΑ/ΟΗΕ.

Και γι’ αυτό μέμφομαι το Υπουργείο Εξωτερικών που ακολουθεί μία πολιτική άχροη και ανούσια όχι μόνο για τα εθνικά μας θέματα αλλά και για τις περιφερειακές και παγκόσμιες προκλήσεις (στην παρέμβασή του στο ΣΑ/ΟΗΕ μίλησε σαν καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, με διαπιστωτική λογική και γενικεύσεις, καθόλου με δυναμισμό ως ΥπΕξ, χωρίς σαφείς θέσεις και προτάσεις επί των πραγματικών προβλημάτων. 

Το μόνο που έθεσε επί της ουσίας ήταν, τα σιτηρά της Ουκρανίας να περνάνε από τα λιμάνια της Βόρειας Ελλάδας).

 ΜΕΓΑΛΗ ΧΑΡΑ ΓΙΑ ΜΕΝΑ Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΥΤΗ ΣΤΟ "IRIS TV"

ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΑΚΟΥΣΕΤΕ την συζήτηση αυτή, διεξοδική, γρήγορη, σαφής και επί θεμάτων που σπάνια ακούγονται στους δημόσιους διαλόγους.

Υπέροχες ερωτήσεις, άψογη και ευγενική παρουσία της δημοσιογράφου ΙΡΕΝΑΣ ΑΡΓΥΡΗ, καταρτισμένη έκανε τις σωστές αν και προκλητικές εννοιολογικά ερωτήσεις.

Το δε Στούντιο του IRIS tv από τα καλύτερα που έχω επισκεφθεί, όλα στην θέση τους, ποιοτικά και όμορφα.
https://www.youtube.com/watch?v=YhK4E2FsQMY

 ΤΟ “G3 FORESIGHT FORUM" ΩΣ ΘΕΣΜΟΣ ΠΛΕΟΝ

Με μεγάλη χαρά ανακοινώνεται σήμερα το όνομα του Συνεδρίου Γεωπολιτικής-Γεωστρατηγικής-Γεωοικονομίας, το οποίο ξεκίνησε αρχικά το “Ινστιτούτο Αλέξανδρος Παπαναστασίου (ΙΝΑΠ)” πριν ακριβώς από 1 χρόνο, και στην συνέχεια, τα επόμενα 2 Συνέδρια συνδιοργανώθηκαν με την συνεργασία και άλλων έγκυρων Επιστημονικών Ινστιτούτων, Πανεπιστημίων και Δεξαμενών Σκέψης.

Η φιλοδοξία μας ήταν να γίνει θεσμός το Συνέδριο και να διενεργείται σε ετήσια βάση, σε διεθνές συνεργατικό επίπεδο με Ιδρύματα, Επιστημονικά Ινστιτούτα, Πανεπιστήμια και Δεξαμενές Σκέψης για συναφή θέματα (Geo3), από όλη την Ελλάδα και την Κύπρο και επίσης του Εξωτερικού.

Και μπορούμε να πούμε ότι έχει γίνει πλέον θεσμός μετά τα 3 Συνέδρια που έγιναν σε Αθήνα, Αλεξανδρούπολη-Θεσσαλονίκη, Αθήνα, με μεγάλη επιτυχία και ενεργητική συμμετοχή εξαιρετικού πολιτικού, επιστημονικού, ακαδημαϊκού, διπλωματικού και διοικητικού/στρατηγικού/στρατιωτικού δυναμικού της χώρας αλλά και ξένων χωρών που έλαβαν μέρος.
Συνολικά οι φορείς που συνδιοργάνωσαν κάποια από τα 3 Συνέδρια ήταν οι εξής:

Ινστιτούτο Αλέξανδρος Παπαναστασίου (ΙΝ.Α.Π.) – ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ - ΕΛΙΣΜΕ(Ελληνικό Κέντρο Στρατηγικών Μελετών) = Κέντρο Αριστείας Ακρόπολις (COE Acropolis) - STRATEGY INTERNATIONAL (SI) - GENEVA CENTRE FOR SECURITY POLICY (GCSP) - Ελληνική Εταιρεία Γεωγραφικών Μελετών «Ο ΣΤΡΑΒΩΝ» - Ινστιτούτο Έρευνας και Μελέτης «ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ», “MONEY SHOW”.

ΟΙ 5 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΣΘΗΚΑΝ ΣΤΙΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΙΣ

Για την πληρέστερη και ουσιαστικότερη εξέταση των θεμάτων και με δεδομένες τις απαιτήσεις των δυναμικών διαλόγων επί των Geo3 θεμάτων, αμυντικής και εξωτερικής πολιτικής που απασχολούν την χώρα μας και ιδιαίτερα της έννοιας της προνοητικότητας/ προβλεπτικότητας (Foresight), εφαρμόσθηκε αριθμός καινοτομιών κατά την διάρκεια των Συνεδριάσεων.

Οι καινοτομίες που εφαρμόσθηκαν μέχρι τώρα είναι οι 5 πρώτες (από ένα αριθμό καινοτομιών που θα εφαρμόζονται), για να καλύψουν τον απαιτητικό διαλεκτικό χαρακτήρα του Συνεδρίου και ιδιαίτερα την λειτουργία της προνοητικότητας/προβλεπτικότητας/προoπτικής (Foresight):

1. "Συνεδριάσεις με διεξοδική εξέταση των θεμάτων και διαλεκτική αντιπαράθεση σε στρογγυλά τραπέζια και με διεπιστημονική συμμετοχή (6 έως 8 συμμετέχοντες)", επί συγκεκριμένων ερωτημάτων και με αυστηρά περιορισμένο προσκεκλημένο κοινό.

2. "Εφαρμογή Chatham House Rule", όπου η συζήτηση γίνεται ελεύθερα χωρίς πολιτικές σκοπιμότητες, καθηλωτικές πολιτικές ορθότητες και κατά συνθήκη ψεύδη. Οι θέσεις, τα αντ-επιχειρήματα και η σύνθεσή τους από την διαλεκτική διεργασία καταγράφονται στα συμπεράσματα αλλά δεν δημοσιεύεται το ποιος τα είπε.

3. "Τεχνητή νοημοσύνη ΑΙ ως Σύνεδρος": Στο 2ο και στο 3ο Συνέδριο (Θεσσαλονίκη και Αθήνα) εφαρμόσθηκε πιλοτικά η μέθοδος για πρώτη φορά και με εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) εντάχθηκε στις συνεδριάσεις ως συμμετέχων στο Τραπέζι του διαλόγου, παρέχοντας τις απαντήσεις σε κατάλληλα υποβληθέντα ερωτήματα.
Η χρήση της ΑΙ μας δίνει την δυνατότητα να διερευνήσουμε τα όρια της και τον τρόπο που θα μπορούσε να είναι εκμεταλλεύσιμη ως δημιουργικό εργαλείο της ανθρώπινης διανόησης σε εφαρμοσμένα ζητήματα.
Σε βάθος χρόνου και με δεδομένο ότι σε όλο τον κόσμο πολλοί καταφεύγουν με ερωτήματα στην ΑΙ, οι απαντήσεις της θα είναι ένα άμεσο δείγμα για το πως επηρεάζει τις απόψεις όλων αυτών που την ερωτούν, για ανάλογα θέματα εθνικού ενδιαφέροντος μας.

4. "Oxford Style Debate (Τροπ.)": Στις συνεδριάσεις των Στρογγυλών Τραπεζιών υιοθετήθηκε και η μέθοδος "Oxford Style Debate” (κυρίως ως εργαλείο σύνθεσης/διαμόρφωσης θέσεων και όχι ως διδακτικό), όπου η διαλεκτική εξέταση των κρίσιμων ερωτημάτων και των εφαρμοσμένων πολιτικών επιλογών γίνεται από εκπροσώπους διαφορετικών σχολών σκέψης.

5. ΠΑΙΓΝΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ: Για πρώτη φορά σε συνεδριάσεις αυτής της μορφής, (με πρακτικό χαρακτήρα δημόσιου διαλόγου και αντιπαράθεσης επί συγκεκριμένων πολιτικών και στρατηγικών επιλογών), εφαρμόσθηκαν δύο ειδών παίγνια για τα Ελληνοτουρκικά θέματα:
α. Προσομοίωσης επί στρατηγικών επιλογών σε πραγματικά προβλήματα και πιθανά σενάρια δημιουργίας κρίσης.
β. Παίγνια ορθολογικής στάθμισης των πολιτικών επιλογών (με χρήση matrices και Decision Trees).

6. ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ, όπως η “γεωπολιτική της κλιματικής αλλαγής”, η “γεωπολιτική της διαστημικής εξερεύνησης”, η “ψηφιακή γεωπολιτική (ο ρόλος των ψηφιακών τεχνολογιών στη διαμόρφωση των γεωπολιτικών σχέσεων και των στρατηγικών επιλογών, όπως είναι η κυβερνοασφάλεια, η ψηφιακή προπαγάνδα και η επιρροή των κοινωνικών δικτύων), οι “κοινωνικές διαστάσεις της γεωπολιτικής” (ο τρόπος με τον οποίο οι γεωπολιτικές εξελίξεις επηρεάζουν τις κοινωνίες και τις πολιτισμικές διαφορές, όπως οι μεταναστευτικές ροές, οι εθνοτικές συγκρούσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα).

7. Η εξέταση των θεμάτων με την μέθοδο της "ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ (Reverse Causality)", όπου αμφισβητούνται οι συμβατικές προσεγγίσεις και η ισχύς παραδοσιακών αντιλήψεων στις σχέσεις αιτίου και αιτιατού (π.χ. αντί να αναλυθεί πώς η πολιτική αλληλεπίδραση μεταξύ χωρών επηρεάζει τις οικονομικές εξελίξεις, διερευνάται η αντίστροφη δυνητική σχέση, πώς δηλαδή οι εσωτερικές οικονομικές συνθήκες μπορούν να επηρεάσουν την πολιτική δυναμική). Αυτή η προσέγγιση δημιουργεί νέες προοπτικές για την αμφίδρομη σχέση των γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών διεργασιών.

8. Η εξέταση των "ΑΦΗΡΗΜΕΝΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ (Abstract Impact Approach)", όπου εξετάζονται οι πιθανές επιπτώσεις από τις σχέσεις/αντιπαλότητες/συγκρούσεις μεταξύ δύο κρατών, όχι μόνο στο απομονωμένο διμερές περιβάλλον αλλά και ως προς τις πιθανές αφηρημένες επιπτώσεις σε διάφορους τομείς, όπως είναι οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, στην περιβαλλοντική αειφορία, στην παγκοσμιοποίηση, στους συντελεστές ήπιας ισχύος, στις κοινωνίες/κοινωνική συνοχή, στην παγκόσμια ασφάλεια κλπ.
Αυτή η προσέγγιση οδηγεί σε αναπάντεχες συνειδητοποιήσεις και αποκαλύπτει δυνατότητες ή απειλές που δεν είχαν ληφθεί υπόψη προηγουμένως, λόγω περιορισμένου πεδίου ανάλυσης.
Πόσο μάλλον όταν μέσα στον πολύπλοκο αλγόριθμό των διεθνών σχέσεων και των γεωπολιτικών εξελίξεων υπεισέρχονται και νέες ραγδαίες εξελίξεις, τόσο στο περιβάλλον όσο και στην τεχνολογία, που δημιουργούν νέα ανταγωνιστικά πεδία, νέες προκλήσεις, προσδοκίες και φιλοδοξίες μεταξύ των κρατών.

9. Οι ραγδαίες αυτές εξελίξεις μας αναγκάζουν πάψουμε να σκεφτόμαστε με παραδοσιακούς τρόπους και να εξετάσουμε τα θέματα με την μέθοδο της "ΑΝΑΣΤΡΟΦΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ" (Priority Inversion Approach).
Συνήθως, σε συνέδρια και εκδηλώσεις αυτής της μορφής οι προτεραιότητες στην εξέταση θεμάτων είναι δεδομένες και επικεντρώνονται σε παραδοσιακά ζητήματα αντιπαλότητας/κρίσεων/συγκρούσεων.
Η αντισυμβατική προσέγγιση που προτείνουμε, της αναστροφής προτεραιοτήτων, έχει ως στόχο την ανατροπή αυτής της συμβατικής λογικής, όπου εξετάζονται νέες προκλητικές ιδέες διευρύνοντας το φάσμα της γνώσης που προκύπτει από ένα συνέδριο (όπως έκανε σε δημόσια συνδιάσκεψη το ΙΝΑΠ πριν μερικά χρόνια, όταν εξετάσαμε σε συγκεκριμένη συνεδρίαση τις δυνατότητες να αξιοποιηθούν δυνητικά πεδία συνεργασίας με την Τουρκία αντί για την παραδοσιακή αντιπαλότητα).

10. Tην μέθοδο της «ΑΝΤΙΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ (Counterfactual Thinking/Reasoning)» για διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων σε προηγούμενα γεγονότα (ιστορικά / κρίσεις/ κλπ), για το πώς τα πράγματα μπορεί να είχαν διαφορετική εξέλιξη.
Αυτές οι αντιπαραστατικές σκέψεις/ συλλογισμοί, είναι γνωσιακές διαδικασίες που συγκρίνουν την πραγματικότητα του σήμερα, όπως προέκυψε από αποφάσεις, τρόπους ενεργείας ή γεγονότα που συνέβησαν στο απώτερο ή εγγύς παρελθόν, με εναλλακτικούς τρόπους και αποφάσεις που θα μπορούσαν να είχαν αναληφθεί και τι πιθανά αποτελέσματα /επιπτώσεις/εξελίξεις δυνητικά θα μπορούσαν να υπάρξουν.
Δύο είναι οι βασικοί τύποι αντιπαραστατικών σκέψεων: ΑΝΟΔΙΚΕΣ και ΚΑΘΟΔΙΚΕΣ (upward & downward).
Με την "ανοδική αντιπαραστατική σκέψη" εξετάζουμε τρόπους με τους οποίους τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί καλύτερα εάν γίνονταν διαφορετικές επιλογές.
Ενώ με την "καθοδική αντιπαραστατική σκέψη" εξετάζουμε τις αποφάσεις και τις δράσεις με τις οποίες τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί χειρότερα από τον τρόπο που εξελίχθηκαν.

ΤΟ "FORESIGHT" ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΥΛΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Το "FORESIGHT", ως προνοητική/προβλεπτική/προοπτική λειτουργία σε ζητήματα γεωπολιτικής, γεωστρατηγικής, γεωοικονομίας, εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, αποτελεί ένα πολύπλοκο πεδίο που συνδυάζει τεχνικές από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, όπως η πολιτική επιστήμη, οι διεθνείς σχέσεις, το διεθνές δίκαιο, η εξωτερική πολιτική, η αμυντική πολιτική, η στρατηγική (και η επιχειρησιακή τέχνη), η οικονομία κλπ.

Αφορά την συστηματική εξερεύνηση εναλλακτικών μελλοντικών εξελίξεων τάσεων και προοπτικών (χωρίς να επικεντρώνεται στην ακριβή πρόβλεψη), δίνοντας έμφαση στην προετοιμασία και την προσαρμοστικότητα των φορέων λήψης αποφάσεων, για βελτίωση του στρατηγικού σχεδιασμού αλλά και της στρατηγικής και της ανθεκτικότητας προκειμένου να αντιμετωπίσει η χώρα τις τάσεις αυτές αλλά και τις απρόβλεπτες εξελίξεις.
Και αυτό γίνεται με:

1. Σενάρια (Scenario Planning), όπου δημιουργούνται εναλλακτικά μελλοντικά σενάρια με βάση διαφορετικές παραμέτρους και εξελίξεις. Τα σενάρια αυτά βοηθούν στον εντοπισμό τάσεων, αστάθμητων παραγόντων και πιθανών γεωπολιτικών ή στρατηγικών γεγονότων. (Σενάρια για την εξέλιξη της σύγκρουσης σε μια κρίσιμη περιοχή όπως π.χ. η Ουκρανία, η Λιβύη και η Μέση Ανατολή, όπως π.χ. και για τις επιπτώσεις της αλλαγής ηγεσίας σε μια μεγάλη δύναμη).

2. Ανάλυση Τάσεων (Trend Analysis), με την μελέτη των βασικών γεωπολιτικών, γεωοικονομικών και κοινωνικών τάσεων που επηρεάζουν τις μελλοντικές εξελίξεις. Οι τάσεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν δημογραφικές αλλαγές, τεχνολογική ανάπτυξη, μεταβολές στις εμπορικές/οικονομικές σχέσεις και στις ενεργειακές ανάγκες, κ.λπ. (π.χ. η αύξηση του πληθυσμού στην Αφρική και η επιρροή της στη μετανάστευση ή η αλλαγή των ενεργειακών πηγών προς πιο πράσινες μορφές και οι γεωπολιτικές τους επιπτώσεις, κλπ).

3. PESTEL Analysis (Πολιτικοί, Οικονομικοί, Κοινωνικοί, Τεχνολογικοί, Περιβαλλοντικοί, Νομικοί παράγοντες), για την ανάλυση εξωτερικών παραγόντων που μπορεί να επηρεάσουν τις γεωπολιτικές και γεωστρατηγικές εξελίξεις. Αυτή η μεθοδολογία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την ανάλυση γεωστρατηγικών κινδύνων και ευκαιριών (όπως π.χ. η εξέταση της επιρροής των τεχνολογικών εξελίξεων στη στρατιωτική ισχύ ή της πολιτικής/κοινωνικής, περιβαλλοντικής αλλαγής σε περιοχές οι οποίες είναι στρατηγικά σημαντικές).

4. SWOT Analysis (Δυνατά Σημεία, Αδυναμίες, Ευκαιρίες, Απειλές) των δυνατών και αδύναμων σημείων ενός κράτους, ενός οργανισμού ή μιας διεθνούς οντότητας, καθώς και των ευκαιριών και απειλών στο εξωτερικό περιβάλλον. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται για να χαρτογραφηθούν στρατηγικές επιλογές (όπως π.χ. SWOT ανάλυση για τις εξωτερικές σχέσεις της χώρας μας προς τις ΗΠΑ, Κίνα ή Ρωσία).

5. Μέθοδος Διαλόγου των Δελφών (Delphi Method), με την συμμετοχή σε κλειστό κύκλο διαλεκτικής παράθεσης θέσεων εμπειρογνωμόνων (αλλά και με διενέργεια συνεντεύξεων), οι οποίοι παρέχουν τις απόψεις τους για τις παρούσες και μελλοντικές εξελίξεις μέσω επαναλαμβανόμενων γύρων συγκεκριμένων ερωτήσεων.
Ο σκοπός είναι να καταλήξουν σε μια συναίνεση σχετικά με τις μελλοντικές τάσεις ή τα πιθανά σενάρια (π.χ. η πρόβλεψη για την παγκόσμια ισορροπία ισχύος σε βάθος δεκαετίας, μέσω κατάθεσης απόψεων, διαλόγων και συνεντεύξεων με πολιτικούς, ακαδημαϊκούς, επιστήμονες, στρατιωτικούς και διπλωμάτες).(Διαφέρει όμως από το "Oxford Style Debate", όπου αναδεικνύονται οι διαφορές θέσεων μέσω της διαλεκτικής αντιπαράθεσης, αν και η συναίνεση είναι επιθυμητή, εν τούτοις δεν επιδιώκεται ως σκοπός.)

6. Μοντελοποίηση και Προσομοιώσεις (Modeling and Simulation) με υπολογιστικά μοντέλα για να σταθμισθούν οι διαφορετικοί ποιοτικοί και ποσοτικοί παράγοντες και παράμετροι που επηρεάζουν τις γεωπολιτικές και στρατηγικές εξελίξεις. Προσομοιώσεις πολιτικών κρίσεων, στρατιωτικών ή οικονομικών συγκρούσεων επιτρέπουν τον πειραματισμό, με διαφορετικά σενάρια (όπως π.χ. για την επίδραση των οικονομικών κυρώσεων σε μια χώρα ή προσομοιώσεις τοπικών συγκρούσεων και πολεμικών σεναρίων).

7. Συστήματα Προειδοποίησης και Ελέγχου (Early Warning Systems), για συλλογή δεδομένων και πληροφοριών από διάφορες πηγές προς ανίχνευση πρώιμων ενδείξεων κρίσεων, συγκρούσεων ή γεωπολιτικών αναταραχών. Αυτά τα συστήματα βοηθούν στην ταχεία αντίδραση και προετοιμασία (π.χ. η χρήση τεχνητής νοημοσύνης για την ανάλυση μεγάλων δεδομένων - big data - από ειδήσεις, κοινωνικά δίκτυα και άλλες πηγές, για την ανίχνευση της αστάθειας και των πιθανών συγκρούσεων σε περιοχές όπως π.χ. η Μέση Ανατολή).

8. Ανάλυση Δικτύων (Network Analysis), που εξετάζει τις σχέσεις μεταξύ κρατών, διεθνών οργανισμών και μη κρατικών παραγόντων, για να αναλύσει την αλληλεξάρτηση και τις δυναμικές ισχύος και εξουσίας. Χρησιμοποιείται για να μελετηθούν οι αλληλεπιδράσεις σε πολυεπίπεδες γεωπολιτικές καταστάσεις (όπως είναι η ανάλυση της επιρροής διεθνών οργανισμών και αμυντικών συμμαχιών, π.χ. ΟΗΕ, ΕΕ, ΝΑΤΟ κλπ), στις σχέσεις μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών.

9. Εκτίμηση και Διαχείριση Κινδύνων (Risk Assessment – Risk Management), που εστιάζει στην αναγνώριση και αξιολόγηση των γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών κινδύνων και στη λήψη μέτρων για τη μείωσή τους, σε συνδυασμό με την ανάλυση σεναρίων και των μοντέλων κινδύνου (π.χ. η εκτίμηση/αξιολόγηση του κινδύνου για την Ελλάδα από την διεύρυνση της ένοπλης σύγκρουσης στην Μ. Ανατολή και η στρατηγική αντιμετώπιση των κινδύνων).

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Τις επόμενες ημέρες θα δημοσιευθεί το πλήρες καταστατικό του Συνεδρίου και οι στόχοι του, καθώς και η δυνατότητα συν-διοργάνωσης των Συνεδρίων από πολλούς, διαφορετικούς έγκριτους και έγκυρους επιστημονικούς φορείς κάθε φορά, στην λογική ενός έξυπνου, δυναμικού και διαδραστικού δικτύου συνεργαζόμενων επιστημονικών, ακαδημαϊκων φορέων και συναφών οργανισμών, για τα θέματα ενδιαφέροντος του Συνεδρίου "G3 FORESIGHT FORUM".

 ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΓΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΣΚΟΠΩΝ

(με αφορμή παρέμβασή μου χθες, σε συνάντηση πολιτικών φορέων και προσωπικοτήτων - οι αποσπασματικές και διάσπαρτες διαδικασίες και μέτρα που υιοθετούνται δεν υποστηρίζουν καμία συνεκτική και συνεπή επιχειρησιακή λειτουργία διακυβέρνησης, αντίθετα ενισχύουν το αίσθημα ανεπάρκειας και αποτυχίας στους πολίτες ).

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ

Οι επιχειρησιακές λειτουργίες (operational functions) αποτελούν βασικά συστημικά εργαλεία (ενδο-συστημικές δράσεις και αλληλεπιδράσεις/ανταλλαγές απτές και ροές μη απτές) τόσο της διακυβέρνησης, όσο και της διοίκησης σε όλα τα επίπεδα (κοινωνικά, στρατιωτικά, οργανισμών, αυτοδιοικητικά κλπ) αλλά και της επιχειρηματικής διαχείρισης.

Στην πράξη, οι επιχειρησιακές λειτουργίες συνδέονται με τον τρόπο που οι οργανισμοί – είτε είναι κυβερνητικοί, είτε ιδιωτικοί – διαχειρίζονται τους πόρους τους, για την υποστήριξη των πολιτικών σκοπών (ευρείς και περιορισμένους) και υλοποίηση των στρατηγικών στόχων.

Ουσιαστικά, πρόκειται για συστημικές λειτουργίες που διαχειρίζονται/διαμορφώνονται/εφαρμόζονται από την επιχειρησιακή τέχνη και συνιστούν το ενδιάμεσο επίπεδο μεταξύ του στρατηγικού σχεδιασμού και της στρατηγικής, που υλοποιούνται προς υποστήριξη των πολιτικών σκοπών, για επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων.

Η σημασία τους στην Διακυβέρνηση είναι ζωτική, αφού είναι θεμελιώδεις όσον αφορά την λειτουργία των θεσμών, την εφαρμογή των νόμων, τον έλεγχο και λειτουργία της αγοράς, την καλή διαχείριση των δημόσιων πόρων, την διαφάνεια, την ασφάλεια, την κοινωνική μέριμνα κλπ,.

Η ανικανότητα να οργανωθούν σωστά οι επιχειρησιακές λειτουργίες σε οιασδήποτε μορφής συστημικής διακυβέρνησης, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικούς κινδύνους, σε διαφθορά, σπατάλη πόρων, και αναποτελεσματικότητα.

Ο ΤΡΟΤΣΚΥ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ

1. Ο Λέων Τρότσκι είχε μια σημαντική και ενεργή συμμετοχή στην Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και οι σκέψεις του για την οργάνωση και τη στρατηγική της επανάστασης αντικατοπτρίζουν την βαθιά του αντίληψη για τις επιχειρησιακές λειτουργίες, ιδιαίτερα όσον αφορά τον πολιτικό κυβερνητικό και στρατιωτικό σχεδιασμό.

Και πρώτα από όλα ασχολήθηκε με την οργανωτική δυναμική, γιατί θεωρούσε ότι η επιτυχία της Οκτωβριανής Επανάστασης εξαρτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την προετοιμασία και την στρατηγική διοίκηση των επιχειρήσεων. Πίστευε ότι ήταν απαραίτητος ο συντονισμός μεταξύ πολιτικών/κοινωνικών και στρατιωτικών οργανώσεων.

Ως πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης, αντιλήφθηκε την σημασία των επιχειρησιακών λειτουργιών στην διοικητική οργάνωση και κατεύθυνε τον έλεγχο των κρίσιμων επιχειρησιακών τομέων, όπως ο έλεγχος των μεταφορών, της επικοινωνίας, των στρατιωτικών δράσεων, των υποδομών, των τηλεπικοινωνιών και των κέντρων διοίκησης και οργάνωσης της πόλης.

2. Ένας από τους πρώτους θεωρητικούς της διοικητικής επιστήμης, ο Henri Fayol, διατύπωσε τις βασικές αρχές της διοίκησης και οργάνωσης (Fayolism). Έδωσε έμφαση στη σημασία της λειτουργίας της διοικητικής οργάνωσης (planning, organizing, commanding, coordinating, controlling) και ανέδειξε την ανάγκη για συστηματική προσέγγιση στις επιχειρησιακές λειτουργίες.

2. Ο Peter Drucker, ένας από τους κορυφαίους διανοητές της σύγχρονης διοίκησης, επικεντρώθηκε στη σημασία της διαχείρισης μέσω στόχων (management by objectives - MBO) και την ανάγκη να γίνονται οι επιχειρησιακές λειτουργίες αποτελεσματικές και επικεντρωμένες στο αποτέλεσμα. Η κεντρική του ιδέα ήταν η οργάνωση της διοίκησης με γνώμονα την απόδοση των εργαζομένων με βελτίωση της γνώσης τους (knowledge worker).

3. Ο Michael Porter αναφέρθηκε στις στρατηγικές και τις διαδικασίες που επιτρέπουν στους οργανισμούς να επιτυγχάνουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Οι θεωρίες του για την αλυσίδα αξίας (value chain) δείχνουν, πώς οι επιχειρησιακές λειτουργίες μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγή αξίας, συνδυάζοντας στρατηγικές και λειτουργικές διαδικασίες στον διεθνή ανταγωνισμό (Porter's Diamond model).

4. O Max Weber ( με τεράστιο έργο και έχοντας μελετήσει την Οκτωβριανή επανάσταση και τις επιχειρησιακές λειτουργίες) έθεσε τις βάσεις της θεωρίας σύμφωνα με την οποία, οι επιχειρησιακές λειτουργίες στη διακυβέρνηση χρειάζεται να είναι οργανωμένες με ιεραρχικό τρόπο, ώστε να εξασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα και η νομιμότητα στη λήψη αποφάσεων. Η έννοια της ορθολογικής οργάνωσης και ο συντονισμός λειτουργιών που αναπτύσσει, θεωρούνται σημαντικά για τη διακυβέρνηση (αν και έλαβαν στην πορεία ανελαστική και καθηλωτική γραφειοκρατική μορφή).

5. Ο Henry Mintzberg ερεύνησε τη διοίκηση και τη λήψη αποφάσεων σε οργανισμούς, προσδιορίζοντας τις διάφορες μορφές δομών και την κεντρική σημασία των επιχειρησιακών λειτουργιών στην επίτευξη στόχων. Οι θεωρίες του σχετικά με τους ρόλους των διευθυντών (managers) εστιάζουν στο πώς οφείλουν να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τις επιχειρησιακές λειτουργίες (six valid organizational configurations).

6. Ο John Kotter έγραψε εκτενώς για την ηγεσία και τις αλλαγές σε οργανισμούς. Δίνει έμφαση στο πώς οι επιχειρησιακές λειτουργίες πρέπει να είναι ευέλικτες, για να επιτρέπουν την προσαρμογή και την καινοτομία, ειδικά σε περιόδους κρίσης ή αλλαγών (eight stage model of successful change).

ΣΗΜ; Για τον Carl von Clausewitz (που ανέλυσε εκτεταμένα την επιχειρησιακή τέχνη και τις επιχειρησιακές λειτουργίες στον πόλεμο), θα ασχοληθώ εκτεταμένα σε άλλο άρθρο.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Το σύγχρονο δημόσιο management δίνει έμφαση στη βελτιστοποίηση πόρων και στη διαχείριση προγραμμάτων ώστε να επιτυγχάνονται πολιτικοί σκοποί, κοινωνικοί και οικονομικοί στόχοι. Η καλή διοίκηση σε αυτό το επίπεδο απαιτεί ισχυρές επιχειρησιακές λειτουργίες, που να λειτουργούν/συντονίζουν αποτελεσματικά τον πολύπλευρο κρατικό μηχανισμό.

Οι σύγχρονοι οργανισμοί και οι κυβερνήσεις, λόγω της τεχνολογίας, των δεδομένων και της παγκοσμιοποίησης, απαιτούν ευέλικτες, τεχνολογικά πρωτοπόρες (καινοτόμες) και καλά οργανωμένες επιχειρησιακές λειτουργίες, ώστε να προσαρμόζονται γρήγορα στην πολυπλοκότητα και στις αλλαγές και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τον ανταγωνισμό και τις αναδυόμενες κρίσεις.

Η συστηματική και αναδραστική ανάλυση των επιχειρησιακών λειτουργιών είναι καθοριστική για την επιτυχία των πολιτικών σκοπών και την σταθερότητα των κυβερνήσεων.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΤΕΧΝΗ

Η επιχειρησιακή τέχνη είναι η εφαρμογή μέσω των επιχειρησιακών λειτουργιών της δημιουργικής, προνοητικής και οργανωτικής διάνοιας από κυβερνήτες, διοικητές και επιτελεία – υποστηριζόμενη από τις δεξιότητες, τις γνώσεις και την εμπειρία τους – για την υλοποίηση των πολιτικών σκοπών, κυβερνητικών, στρατηγικών σχεδιασμών και επί μέρους στρατηγικών στόχων, κρατών, ενόπλων δυνάμεων, εκστρατειών, μεγάλων οργανισμών και επιχειρήσεων.

Η επιχειρησιακή τέχνη είναι η διαδικασία συγκροτημένης και λυσιτελούς σκέψης τους, για να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά και συνεκτικά τις επιχειρησιακές λειτουργίες κάθε μορφής και τις διατιθέμενες επί μέρους ικανότητες/δυνατότητες/μέσα/συντελεστές ισχύος (συνεισφέροντας μαζί με όλους τους άλλους εξωγενείς συντελεστές ισχύος άλλων φορέων και πολυεθνικών εταίρων), ώστε να φτάσουν στην τελική επιθυμητή κατάσταση του πολιτικού σκοπού.

Χωρίς την επιχειρησιακή τέχνη και τις επιχειρησιακές λειτουργίες, οι πολιτικές και οι στρατηγικές θα ήταν ένα σύνολο ασπόνδυλων διακηρύξεων/δεσμεύσεων, σχετικής αοριστίας, ανακολουθίας και ακόμη χειρότερα φθοράς, η οποία θα απομένει ως το κύριο, αν όχι μοναδικό, μέτρο επιτυχίας ή αποτυχίας (μικρή ή μεγάλη φθορά).

ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

1. Απαιτείται ευρεία όραση και αντίληψη, γνώση, ικανότητα πρόβλεψης, προνοητικότητα, τόλμη και ικανότητα σχεδιασμού και προετοιμασίας, συνεπής εκτέλεση και αντικειμενική/ρεαλιστική αξιολόγηση.

2. Έχουν κατανοηθεί επαρκώς οι σκοποί (πολιτικοί, κυβερνητικοί, στρατιωτικοί, επιχειρηματικοί κλπ) ;

- Ποία είναι η επιθυμητή τελική κατάσταση;

- Υπάρχει γνώση του περιβάλλοντος, ποίοι είναι οι ανασταλτικοί, ανταγωνιστικοί παράγοντες, ο εχθρός κλπ;

- Ποιοι στόχοι (όταν επιτευχθούν), επιτυγχάνουν την επιθυμητή τελική κατάσταση;

- Ποια αποτελέσματα (όταν δημιουργούνται), υποστηρίζουν την επίτευξη των στόχων;

- Ποια σειρά ενεργειών είναι πιο πιθανό να δημιουργήσει αυτά τα αποτελέσματα;

- Ποιοι πόροι από τους διατιθέμενους απαιτούνται για την επίτευξη αυτής της σειράς ενεργειών;

- Ποιο είναι το πιθανό αναδυόμενο όφελος, κόστος ή κίνδυνος κατά την εκτέλεση αυτής της σειράς ενεργειών;

- Υπάρχει ταχύτητα στην επικοινωνία των διαφόρων επιπέδων διοίκησης (η επιχειρησιακή τέχνη ενισχύθηκε όταν επιτεύχθηκε ταχύτερη επικοινωνία μεταξύ του αρχηγού και των στρατηγών στο πεδίο της μάχης);

- Υπάρχει επαρκής και δυναμική πληροφόρηση επί των ζωτικών παραμέτρων (δικών μας και ανταγωνιστικών), έχουμε την ικανότητα ρεαλιστικής αναδραστικής ανάλυσης;

- Υπάρχει στρατηγικό απόθεμα/περίσσεια πόρων για υποστήριξη πιθανής μεταβολής συνθηκών, οι οποίες απαιτούν αναπροσαρμογή των στόχων, για να υποστηριχθούν οι τεθέντες σκοποί (η έκπληξη, συγκυρίες και προσαρμοστικότητα –ετοιμότητα, ευελιξία και ευκινησία - παραμένουν καθοριστικά);

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Είναι καθοριστική η καλή ενάσκηση της επιχειρησιακής τέχνης προς εγκαθίδρυση/εφαρμογή/αξιοποίηση των επιχειρησιακών λειτουργιών, ώστε να ΜΗΝ οδηγούμαστε σε ασπόνδυλες στρατηγικές και επιχειρησιακές δράσεις, ως προς τους πολιτικούς σκοπούς,

αλλά με συνοχή και συνέπεια στην αποτελεσματική υποστήριξη τους (επιθυμητή πολιτική τελική κατάσταση).

Και η σημαντικότητα αυτή φαίνεται στον παρακάτω ιστορικό διάλογο, όπου παρά την νίκη των Αμερικανών στο Βιετνάμ (αλλά και στο Αφγανιστάν) ο πολιτικός σκοπός (επιθυμητή πολιτική τελική κατάσταση) δεν υποστηρίχθηκε τελικά.

– «Ξέρεις ότι δεν μας νίκησες ποτέ στο πεδίο της μάχης», είπε ο συνταγματάρχης των ΗΠΑ στον Βορειοβιετναμέζο στρατηγό.

Ο Βορειοβιετναμέζος αναλογίστηκε αυτή την παρατήρηση για μια στιγμή.

– «Μπορεί να είναι έτσι» απάντησε «αλλά είναι και άσχετο».

(Συνομιλία στο Ανόι, 1975 Παράθεση από τον Col Summers, στο «On Strategy»).

 ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΔΟΜΗΘΗΚΕ ΜΕ ΚΑΤΕΘΕΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΑΜΑΧΩΝ ΚΑΙ ΟΦΕΙΛΟΥΜΕ ΝΑ ΣΕΒΑΣΤΟΥΜΕ ΤΗΝ ΘΥΣΙΑ ΤΟΥΣ

Χθες καλεσμένος σε τηλεοπτική εκπομπή, υπήρξε ένταση μεταξύ εμού και νομικού συμμετέχοντος (καθηγητή στην Σχ. Ευελπίδων), για 2 ζητήματα:

Το ένα είναι το ζήτημα των παράπλευρων απωλειών στην Γάζα, εάν δηλαδή μπορούν να θεωρηθούν ως τέτοιες οι 40.878 Παλαιστίνιοι που έχουν σκοτωθεί και οι 94.454 τραυματίες (όπως ισχυριζόταν ότι είναι).

Και το δεύτερο, εάν τα εντάλματα και οι εγκλήσεις του ΔΠΔ και του ΔΔΔ για εγκλήματα πολέμου (με εντάλματα σύλληψης των ηγετών του Ισραήλ και της Χαμάς), είναι ενδεικτικά των παραβιάσεων του Διεθνούς Δικαίου που διενεργούνται με τις "παράπλευρες απώλειες" από πλευράς Ισραήλ. Και ότι είναι υποχρεωμένο το Ισραήλ να απολογηθεί ενώπιον των Δικαστηρίων γι΄ αυτό (θέματα τα οποία αρνιόταν και απαξίωνε ο συνομιλητής μου, προβάλλοντας μετ' επιτάσεως πολιτική σκοπιμότητα των οργάνων των Διεθνών Δικαστηρίων).

Ας δούμε τι είχα γράψει με την έναρξη των επιχειρήσεων του Ισραήλ στην Γάζα για τον κίνδυνο των παράπλευρων απωλειών στις πολεμικές επιχειρήσεις. Και κατέληγα στην ανάγκη για άμεση εμπλοκή διεθνών παρατηρητών στις επιχειρήσεις αυτές, ώστε να λειτουργήσουν περιοριστικά στην κλιμάκωση της βίας κατά αμάχων.

ΟΙ ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΟΥ ΔΙΠΛΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ

Οι όροι "απώλειες πολέμου" και "παράπλευρες απώλειες ενός πολέμου" χρησιμοποιούνται συχνά σε αλληλο-συσχετισμό μεταξύ τους, αλλά υπάρχει μια διάκριση στην χρήση τους:

Οι "απώλειες πολέμου" είναι συνήθως οι απώλειες που υποφέρουν οι στρατιωτικές δυνάμεις που συμμετέχουν στη σύγκρουση, ενώ οι "παράπλευρες απώλειες ενός πολέμου" είναι οι απώλειες που επιφέρονται στους άμαχους και στις μη στρατιωτικού ενδιαφέροντος πολιτικές υποδομές, ως αποτέλεσμα των πολεμικών επιχειρήσεων, με επιπτώσεις που υπερβαίνουν τις κατευθυνόμενες στρατιωτικές συγκρούσεις και επηρεάζουν τους πληθυσμούς, τις κοινωνίες και τις οικονομίες.

Οι παράπλευρες απώλειες σε μια πολεμική σύγκρουση μπορεί να περιλαμβάνουν:

Ανθρώπινες απώλειες, καταστροφή πολιτικών υποδομών, νοσοκομεία, σχολεία, γέφυρες, δίκτυα ύδρευσης και ενέργειας, ανθρωπιστικές κρίσεις και δυσκολίες στην παροχή βασικών υπηρεσιών, εκδίωξη πληθυσμών και δημιουργία προσφύγων, ψυχολογικές επιπτώσεις στους επιζώντες, μεγάλο άγχος, κατάθλιψη και στρες, οικονομικές απώλειες στην παραγωγή, το εμπόριο και την ανάπτυξη, κοινωνική διάσπαση, κοινωνικούς διχασμούς και εχθρότητες που διαρκούν και μετά το τέλος της σύγκρουσης.

Ο όρος "παράπλευρη απώλεια" δεν αναφέρεται συγκεκριμένα σε νομικά κείμενα ως έννοια με σαφή νομικό ορισμό. Αυτό που περιγράφεται συνήθως στα νομικά κείμενα είναι η έννοια των αμάχων, η προστασία τους και οι υποχρεώσεις των στρατιωτικών δυνάμεων για την αποφυγή παράπλευρων απωλειών.

Υπάρχουν ηθικοί περιορισμοί σχετικά με το ποιοι μπορούν να σκοτώσουν στρατιώτες αλλά και αμάχους εν γνώσει τους, ακόμη και σε νόμιμους πολέμους νόμιμης άμυνας. Είναι γενικά αποδεκτό στην ηθική φιλοσοφία, ότι απαγορεύεται να σκοτώνει κανείς εν γνώσει του έναν αθώο παρευρισκόμενο, ακόμη και όταν βρεθεί σε κατάσταση που αναγκάζεται να το κάνει για να σώσει τη ζωή του.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ

Οι κανόνες του Δικαίου των Ένοπλων Συγκρούσεων παρέχουν κάποια προστασία για τους αμάχους, πλην όμως και οι άμαχοι μπορούν, όχι οπωσδήποτε παράνομα, να σκοτωθούν σε πόλεμο. Η «αρχή της διάκρισης» απαγορεύει τις επιθέσεις που στρέφονται κατά αμάχων, πράγμα που σημαίνει ότι είναι παράνομο να στοχεύονται σκόπιμα πολίτες.

Ωστόσο, άμαχοι μπορεί να τραυματιστούν ή να σκοτωθούν κατά λάθος σε στρατιωτικές ενέργειες που στοχεύουν στρατιωτικούς στόχους.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ

Οι παράπλευρες απώλειες είναι γενικά αποδεκτή συνέπεια του πολέμου. Το Δίκαιο των Ενόπλων Συγκρούσεων (LOAC) επιτρέπει στους στρατιώτες να στοχεύουν στρατιωτικούς στόχους, ακόμη και αν και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να σκοτωθούν άμαχοι, υπό την προϋπόθεση ότι η επίθεση είναι σύμφωνη με τις απαιτήσεις της αρχής της αναλογικότητας.

Όμως, ενώ η αρχή της αναλογικότητας μπορεί να εγκρίνει νομικά τις ανήθικες επιθέσεις σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, ως αρχή εξυπηρετεί έναν ευρύτερο ανθρωπιστικό στόχο, επιδιώκοντας να μειώσει τις απώλειες μεταξύ των αμάχων, περιορίζοντας έτσι το εύρος του πολέμου.

Και όσον αφορά αυτόν το ηθικό σκοπό, τρείς είναι οι προϋποθέσεις που υπάρχουν για να γίνει αποδεκτό ότι μπορεί να σκοτωθούν άνθρωποι σε πόλεμο (στρατιώτες και άμαχοι):

(1) Η μόνη ηθική δικαιολογία που υπάρχει για τη διεξαγωγή πολέμου και για τη δολοφονία ανθρώπων σε πόλεμο βασίζεται στις αρχές της νόμιμης άμυνας.

(2) Όλα τα άτομα, σε πόλεμο και σε ειρήνη, έχουν δικαίωμα στη ζωή και συνεπώς έχουν ηθική ασυλία από επίθεση εναντίον τους.

(3) Ένα άτομο πρέπει να κάνει κάτι ηθικά κολάσιμο για να χάσει αυτή την ασυλία, όπως είναι εάν προκαλέσει επικίνδυνη κατάσταση για την ζωή κάποιου άλλου ή εάν προβεί σε άδικη απειλή επίθεσης εναντίον του άλλου (ενεργοποιήσει δηλαδή στον άλλο το δικαίωμα της νόμιμης άμυνας).

Η «αρχή της αναλογικότητας» στο Δίκαιο των Ένοπλων Συγκρούσεων απαγορεύει επιθέσεις κατά στρατιωτικών στόχων, εάν η επίθεση αναμένεται να προκαλέσει τυχαία βλάβη σε πολίτες ή πολιτικά αντικείμενα, που θα ήταν υπερβολική σε σχέση με το συγκεκριμένο και άμεσο στρατιωτικό πλεονέκτημα που αναμένεται από την στρατιωτική αυτή ενέργεια.

Έτσι, η αρχή της αναλογικότητας επιτρέπει σιωπηρά την εν γνώσει ή προβλέψιμη (αλλά όχι εκ προθέσεως) δολοφονία αμάχων υπό ορισμένες συνθήκες.

Σημαντικό είναι ότι η αναλογία των θανάτων αμάχων προς μάχιμους έχει αυξηθεί τον τελευταίο αιώνα, ιδιαίτερα με τους τυφλούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς και τα βλήματα, την ανάπτυξη πιο καταστροφικών όπλων και την μεγάλη αστικοποίηση των κοινωνιών.

Το ηθικό πρόβλημα με την αρχή της αναλογικότητας είναι ότι δεν κάνει διάκριση μεταξύ αθώων και μη αθώων πολιτών.

Αναμφίβολα, πολλοί πολίτες δεν ευθύνονται για την απόφαση να διεξαγάγουν έναν άδικο πόλεμο και δεν παίζουν κανένα ρόλο στην πολεμική προσπάθεια του Κράτους τους. Είναι επομένως εντελώς αθώοι για την άδικη απειλή στην οποία τους εκθέτει η κυβέρνησή τους και διατηρούν την ηθική τους ασυλία από επίθεση.

Εξωφρενικό επίσης είναι ότι σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, η παράπλευρη απώλεια πέντε αθώων παιδιών αξιολογείται νομικά με τον ίδιο τρόπο όπως η παράπλευρη απώλεια πέντε εργατών (αθώων κι αυτών) σε εργοστάσιο πυρομαχικών.

Και σίγουρα, δεν υπάρχει καμία ηθική βάση για να σκοτωθούν εν γνώσει μας τα πέντε παιδιά.

ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΟΥ ΔΙΠΛΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ( DOCTRINE OF DOUBLE EFFECT)

Η αρχή της αναλογικότητας δικαιολογείται από πολλούς μe βάση το “Δόγμα του Διπλού Αποτελέσματος (Doctrine of Double Effect)”, μια θεωρία της ηθικής φιλοσοφίας που έχει τις ρίζες της στον Θωμά Ακινάτη.

Αυτή η θεωρία αναφέρεται συχνά ως η ηθική δικαιολογία για την παράπλευρη ζημία που σιωπηρά επιτρέπει η αρχή της αναλογικότητας. Το Δόγμα του Διπλού Αποτελέσματος (DDE), δηλώνει σε γενικές γραμμές ότι μια πράξη μπορεί να επιτρέπεται ηθικά, παρά το ότι προκαλεί κακές συνέπειες, υπό τους όρους ότι:

(1) Η ίδια η κακή πράξη στοχεύει στην επίτευξη ενός ηθικού καλού.

(2) Ο δρων σκοπεύει αποκλειστικά να επιτύχει αυτό το ηθικό καλό.

(3) Η κακή συνέπεια δεν είναι το μέσον για την παραγωγή του ηθικού καλού.

(4) Τα θετικά επιδιωκόμενα αποτελέσματα υπερτερούν σημαντικά των ακούσιων αρνητικών αποτελεσμάτων.

Έτσι, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι μια επίθεση που προκαλεί παράπλευρες απώλειες δικαιολογείται ηθικά σύμφωνα με το “Δόγμα του Διπλού Αποτελέσματος (DDE)”, εάν στρέφεται μόνο εναντίον στρατιωτικού στόχου, ο επιτιθέμενος δεν έχει ως σκοπό να προκαλέσει βλάβη σε πολίτες (άμαχους) και το καλό που προκαλείται από την επίθεση (πλεονέκτημα) υπερτερεί της ακούσιας βλάβης (της απώλειας αμάχων πολιτών).

ΕΙΝΑΙ ΗΘΙΚΑ ΑΠΟΔΕΚΤΟ ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΟΥ ΔΙΠΛΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ;

Υπάρχουν όμως τρία σημαντικά σημεία προβληματισμού για το Δόγμα του Διπλού Αποτελέσματος που έχει εν πολλοίς εισαχθεί και στο Δίκαιο των Ενόπλων Συγκρούσεων:

1) Το Δόγμα δίνει αδικαιολόγητη βαρύτητα στην πρόθεση του δρώντα (του επιτιθέμενου δηλαδή). Ωστόσο, οι προθέσεις ενός ατόμου δεν είναι καθοριστικές για το αν μια πράξη είναι ηθικά επιτρεπτή. Μια συγκεκριμένη πράξη δεν μπορεί να είναι ηθικά επιτρεπτή είτε ηθικά απαγορευμένη, ανάλογα με τις υποκειμενικές προθέσεις του δρώντα. Είναι τα αντικειμενικά γεγονότα της κατάστασης, και όχι οι προθέσεις στις οποίες ενεργεί κάποιος, που δικαιολογούν ή όχι τις πράξεις του.

2) Το Δόγμα κάνει μια τεχνητή ή μη πρακτική διάκριση μεταξύ επιδιωκόμενης βλάβης (που απαγορεύεται) και βλάβης που απλώς πιθανολογείται ότι μπορεί να συμβεί (δυνητικά μπορεί να είναι αποδεκτή και να επιτραπεί με την στάθμιση μεταξύ λίγου κακού και για πολύ καλό που εισάγει το δόγμα).

Το πρόβλημα είναι ότι το δόγμα δεν κάνει ηθική διάκριση μεταξύ του να ενεργείς με πρόθεση να προκαλέσεις βλάβη σε αμάχους και να ενεργείς με γνώση ότι οι ενέργειές έχουν στρατιωτικό στόχο πλην όμως μπορεί να προκαλέσουν μη ηθελημένη βλάβη σε άμαχους.

Επιπλέον, οι προθέσεις κάποιου που στοχεύει, δεν μπορούν να προσδιοριστούν ή να διαχωριστούν με την ιδιαιτερότητα της στάθμισης που απαιτεί το δόγμα αυτό, δεδομένης της σκοπούμενης ευελιξίας πίσω από την οποία καλύπτεται η ανθρώπινη πρόθεση αλλά και της πολυπλοκότητας των συνθηκών και των ερμηνειών που συνθέτει το ανθρώπινο μυαλό για να έχει εσωτερική δικαιολόγηση και ισορροπία όταν δρα έτσι.

3) Τρίτον, ακόμα κι αν δεχθούμε τον ωφελιμιστικό λογισμό που είναι ενσωματωμένος στο “Δόγμα του Διπλού Αποτελέσματος (DDE)”, η αρχή της αναλογικότητας του Δικαίου των Ενόπλων Συγκρούσεων απαιτεί την εξισορρόπηση δύο μη συγκρίσιμων αξιών (στρατιωτικό πλεονέκτημα και πολιτική ζωή).

Το στρατιωτικό πλεονέκτημα δεν είναι ένα ηθικό αγαθό αυτό καθαυτό, αλλά μάλλον ένα μέσο για την επίτευξη ενός ηθικού αγαθού (αυτοάμυνας, ανάσχεσης επιθετικότητας, αποκατάστασης της ειρήνης κλπ) .

Η εξισορρόπηση που απαιτείται από το Δόγμα (DDE) θα απαιτούσε επομένως μια αξιόπιστη συγκριτική αξιολόγηση των τελικών στόχων ενός πολέμου (και του συνολικού ηθικού καλού που θα δημιουργούσε η νίκη), και όχι απλώς του αναμενόμενου στρατιωτικού πλεονεκτήματος. Ωστόσο, τέτοιες εκτιμήσεις δεν μπορούν πρακτικά να υπάρξουν έγκαιρα και αξιόπιστα ώστε να αποτελέσουν εργαλείο για την επαρκή αξιολόγηση της αναλογικότητας.

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Εν ολίγοις, το "Δόγμα της Διπλής Αποτελεσματικότητας" δεν μπορεί να ξεπεράσει τον ηθικό περιορισμό να μην σκοτώνει ένας ισχυρός τακτικός στρατός αθώους άμαχους στον πόλεμο, πόσο μάλλον όταν γνωρίζει με βεβαιότητα ότι θα πεθάνουν χιλιάδες.

Και οπωσδήποτε αυτό δεν θεωρείται παράπλευρη απώλεια.

ΣΗΜ: 1) Από την πρώτη στιγμή της σύγκρουσης είχα επισημάνει την απαίτηση εμπλοκής του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για να ελέγξει τα πιθανά εγκλήματα πολέμου από κάθε πλευρά. Και είχα επισημάνει επίσης ότι επειδή οι διώξεις είναι κατά προσώπων και όχι κατά κρατών, θα έπρεπε να υπάρξει συγκεκριμένη ανάθεση σε ικανούς παρατηρητές για να διαπιστωθούν τα πιθανά αυτά εγκλήματα. Όπως ανακοινώθηκε από το ΔΠΔ το έργο αυτό αναλήφθηκε έστω και με καθυστέρηση.

2) Στο πλαίσιο της αμυντικής αναθεώρησης εκτιμώ ότι θα πρέπει να εξετασθεί ενδελεχώς ποιοι διδάσκουν και τι διδάσκεται στα ΑΣΕΙ, στις Σχολές Επιτελών και στις Ανώτατες Σχολές Πολέμου των Ενόπλων Δυνάμεων.

 Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΟΥ "INFOTAINMENT" ΚΑΙ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΟΣ ΚOΜΜΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛIΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

Εδώ και αρκετά χρόνια έχω διαπιστώσει την απομάκρυνση σημαντικού τμήματος των πολιτών (κατ΄ εκτίμηση και οπωσδήποτε λόγω της μεγάλης αποχής στις εκλογές), από την πολιτική, τις ιδεολογίες, τα σοβαρά οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα, θεσμών, και δημοκρατικών λειτουργιών, άμεσου συμφέροντος τους καθώς και την τάση επικέντρωσής τους στην καθημερινότητά σε βραχύβιες και παρελκυστικές κρατικές διευθετήσεις σε επιφανειακά ζητήματα, όπως θέματα απλοϊκού εντυπωσιασμού, lifestyle, ιστορίες της διπλανής πόρτας, ιστορίες κλειδαρότρυπας, ελαφρές ψυχαγωγίες κλπ.

Ψάχνοντας να καταλάβω γιατί π.χ. η είδηση για το σκάφος του μεγιστάνα που βούλιαξε είχε χιλιάδες ενδιαφερόμενους, με αναδημοσιεύσεις στα media, ενώ το ζήτημα της καθημερινής καταχρηστικής πρακτικής των τραπεζών εις βάρος μας, τα ζητήματα του χωροταξικού σχεδιασμού που προωθείται και οι χρήσεις γης που επηρεάζουν άμεσα τα περιουσιακά στοιχεία σχεδόν όλων των πολιτών, της απαξίας των θεσμών, της ασφάλειας ή το ζήτημα του πληθωρισμού και της κακής αξιολόγησης της οικονομίας, ακόμη και το ζήτημα της εκπροσώπησής μας στα χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ (επίσης επηρεάζει άμεσα είτε έμμεσα και με πολλούς τρόπους όλους τους πολίτες της χώρας), έχουν ελάχιστους ενδιαφερόμενους στον δημόσιο λόγο και ακόμη πιο ελάχιστους που να μπορούν να θέλουν να προσφέρουν κάτι στον δημόσιο διάλογο.

Ακόμη χειρότερα είναι ολοφάνερο ότι ανέξοδη/εύκολη συνθηματολογία του τύπου “μηδέν μετανάστες στην Ελλάδα” και επίσης “να απελάσουμε όσους είναι ήδη εδώ” πιάνει τόπο τόσο εύκολα και δεν ασχολείται κανείς με πως θα γίνει αυτό, εάν αυτό είναι ρεαλιστικό και εφικτό, εάν είναι δίκαιη και νόμιμη η γενίκευση, εάν είναι θετική κοινωνικά ή αρνητική, εάν καταστρατηγούνται δημοκρατικές αρχές, ανθρώπινα δικαιώματα κλπ.

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι βιομηχανίες του πολιτισμού έχουν πολλαπλασιάσει τα θεάματα των μέσων ενημέρωσης με νέους τρόπους και σε νέους χώρους, και το ίδιο το θέαμα γίνεται μια από τις βασικές επιλογές της πολιτικής, της οικονομίας, της κοινωνίας και της καθημερινής ζωής.

Η δημοφιλής κουλτούρα infotainment πολλαπλασιάζει ολοένα και πιο προηγμένα τεχνολογικά θεάματα για να κατακτήσει το κοινό και να αυξήσει τη δύναμη και το κέρδος της βιομηχανίας του πολιτισμού, με μορφές ψυχαγωγίας που διαπερνούν τις ειδήσεις και τις πληροφορίες και συνακόλουθα και την πολιτική και κοινωνική ζωή.

Αν και αυτή είναι μία αρκετά παλιά τάση των ανθρώπων, όμως έχει επιταθεί την σημερινή εποχή της άμεσης και μαζικής επικοινωνίας. Αρκετοί παλαιότεροι και σύγχρονοι συγγραφείς, κοινωνιολόγοι και κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν ασχοληθεί με το ζήτημα της απομάκρυνσης των πολιτών από τα σοβαρά θέματα και της στροφής τους προς πιο επιφανειακά ζητήματα.

1. Ο Zygmunt Bauman στο βιβλίο του "Liquid Life" εξετάζει πώς η "ρευστότητα" της σύγχρονης ζωής (Liquid Modernity) επηρεάζει την αφοσίωση των ανθρώπων σε σοβαρά ζητήματα, με τους ανθρώπους να ασχολούνται περισσότερο με την κατανάλωση και τις προσωπικές τους ψυχαγωγίες παρά με τα κοινά και σημαντικά προβλήματα που αν και άμεσου ενδιαφέροντός τους εν τούτοις μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα. Είναι το είδος ζωής που ζούμε συνήθως στη σύγχρονη, υγρή-μοντέρνα κοινωνία μας, η οποία είναι επισφαλής, ζει υπό συνθήκες συνεχούς αβεβαιότητας, υπό τον φόβο ότι θα σε πιάσουν να κοιμάσαι, της ημερομηνίας λήξης, ότι δεν μπορείς να προλάβεις τα γεγονότα που σου παρουσιάζονται αφειδώς, κινούνται γρήγορα και με ένταση, κατακλύζεσαι με άχρηστα πράγματα και σου δημιουργούν άγχος ότι θα μένεις πίσω.

2. Ο Νιλ Πόστμαν στο βιβλίο του "Διασκεδάζοντας μέχρι θανάτου" (Amusing Ourselves to Death)" εξετάζει πώς τα μέσα ενημέρωσης και η κουλτούρα της ψυχαγωγίας επηρεάζουν την κοινωνία, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η υπερβολική εστίαση στην ψυχαγωγία οδηγεί σε αποχαύνωση και αδιαφορία για τα σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.

3. Παλαιότερα ο Άλντους Χάξλεϊ στο γνωστό έργο του "Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος" (Brave New World, 1932), ένα δυστοπικό μυθιστόρημα, περιγράφει μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι απορροφώνται από την ψυχαγωγία και τις ευχαριστήσεις, αδιαφορώντας για την απώλεια των πραγματικά σημαντικών για την ζωή τους, της ελευθερίας και των ουσιαστικών ανθρώπινων αξιών.

4. Ο Νόαμ Τσόμσκι (Noam Chomsky) στο βιβλίο του “Media Control: The Spectacular Achievements of Propaganda(1997)” επικεντρώνεται στο πώς παρουσιάζονται τα πράγματα από τα ΜΜΕ και πως διαμορφώνουν την κοινή γνώμη, αποσπώντας τους πολίτες από τα σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά θέματα και προωθώντας μια κουλτούρα εντυπωσιασμού και ψυχαγωγίας.

5. Κρις Χέτζες (Chris Hedges) στο βιβλίο του “Empire of Illusion: The End of Literacy and the Triumph of Spectacle” αναλύει πώς η κουλτούρα του θεάματος έχει αντικαταστήσει την κριτική σκέψη και την ενασχόληση με τα κοινά (με κύριο πεδίο έρευνας τις ΗΠΑ). Περιγράφει την παρακμή της δημοκρατίας και της παιδείας, τον τρόπο με τον οποίο η πολιτική μετατρέπεται σε απλή ψυχαγωγία, αποσπώντας τους πολίτες από τα πραγματικά προβλήματα.

Αυτοί οι σύγχρονοι συγγραφείς και κοινωνιολόγοι προσφέρουν βαθιές αναλύσεις για το πώς και γιατί οι πολίτες απομακρύνονται από τα ουσιαστικά πολιτικά, ιδεολογικά, κοινωνικά ζητήματα και πώς αυτό επηρεάζει τις κοινωνίες μας σε παγκόσμιο επίπεδο.

Αναφέρομαι σε αυτούς, γιατί επιβεβαιώνονται εν πολλοίς στα συμπεράσματα τους από τις εξελίξεις. Απέφυγα να αναφερθώ σε καθαρά μαρξιστές συγγραφείς, γιατί είναι προφανής ο δογματικός χαρακτήρας στα γραφόμενά τους, η ανάλυση είναι μονόπλευρη, όπως και τα επιχειρήματα και συνακόλουθα και τα συμπεράσματα, αφήνοντας επιλεκτικά απ’ έξω όλα τα ζητήματα που δεν μπορούν να δικαιολογήσουν από την ανάλυση.

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

1. ΣΑΜΑΡΑΣ - ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ: Ήλπιζα ότι μετά τις εκλογές η πολιτική συζήτηση θα άναβε, πλην όμως υπήρξαν δύο τάσεις, πολύ μακριά από τα σημαντικά πολιτικά ζητήματα του τόπου που είναι θεσμικά, πολιτικά, δικαιοσύνης και εξόχως κοινωνικά.

Η μία τάση ήταν αυτή που ξεκίνησε ο κος Σαμαράς, ο οποίος αν και έθεσε σημαντικά ζητήματα εν τούτοις ήταν από την πλευρά της κυβερνητικής κομματικής σκοπιάς και του εσωκομματικού ανταγωνισμού (τα προβλήματα διακυβέρνησης του κόμματος και της συσπείρωσης των ψηφοφόρων της ΝΔ) και δεν πρότεινε κάτι σύγχρονο πολιτικά και ιδεολογικά, κάποιον ευρύ πολιτικό-ιδεολογικό διάλογο για τα προβλήματα του τόπου και της κοινωνίας, που έχουν μπει κάτω από το χαλί.

Ο κος Καραμανλής ακολούθησε ασφαλέστερα πολιτικά μονοπάτια ασχολούμενος περιφερειακά κυρίως με θέματα εξωτερικής πολιτικής και ευρωπαϊκών ζητημάτων, και τι περιμένουμε από τους άλλους, χωρίς όμως να μπαίνει στην ουσία της συζήτησης καις το τι οφείλουμε να κάνουμε εμείς, ακόμη και σε αυτά τα δύο μόνο θέματα.

2. Ο ΣΥΡΙΖΑ: οι ηγέτες του αναλώνονται σε θέματα προσωπικής επικράτησης, συμπεριφορικών αντεγκλήσεων και κομματικού αυτοπροσδιορισμού και ελάχιστα έως καθόλου με τα πολιτικά, ιδεολογικά κοινωνικά ζητήματα που απασχολούν τον τόπο, χωρίς καν ολοκληρωμένη πρόταση διακυβέρνησης.

3. Το ΠΑΣΟΚ: ενώ υπήρξε η ευκαιρία των 50 χρόνων, η ηγεσία του δεν κατάφερε να θέσει τα σοβαρά πολιτικά ζητήματα και να προβάλει την ολοκληρωμένη της πρόταση, αφού οι υποψήφιοι ασχολούνται με την άγραν εσωκομματικών ψήφων, ανταγωνισμού για επιρροή ομάδων και φραξιών.

Οι δε εκδηλώσεις και οι ρητορικές για τα 50 χρόνια θύμιζαν περισσότερο μνημόσυνο και αυτάρεσκη επιβεβαίωση από κορυφαία στελέχη με το «ήμουν κι εγώ εκεί», παρά αναθέρμανση του ουσιαστικού πολιτικού διαλόγου, με νέες προτάσεις και ολοκληρωμένη αντίληψη διακυβέρνησης.

Η επίκληση του "εκσυγχρονισμού", ρητορικά και χωρίς περιεχόμενο, είναι απλά ένα βαρετό στερεότυπο που αυτοακυρώνεται ως πολιτική θέση.

4. Συνεπώς για την απομάκρυνση των πολιτών από τα κοινά και από το ιδεολογικό κομμάτι της πολιτικής δεν φταίει μόνο η κουλτούρα του “infotainment” αλλά και οι πολιτικοί μας ηγέτες και ο “παλαιολιθικός κομματικός χαρακτήρας” της πολιτικής ζωής του τόπου μας.

 Η ΙΚΕΣΙΑ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Με αφορμή την παράσταση Ικέτιδες που ανέβηκε στην Επίδαυρο και στο Κηπο-θέατρο Παπάγου, ας δούμε ο θεσμός της ικεσίας, (μια αρχαίοελληνική πρακτική, όπου οι άνθρωποι ζητούσαν άσυλο ή προστασία από μια ισχυρότερη δύναμη ή θεότητα), έχει εξελιχθεί και επηρεάσει τις σύγχρονες νομικές και διεθνοδικαιϊκές πρακτικές αλλά και το εσωτερικό δίκαιο χωρών, με διάφορους τρόπους.

Ειδικότερα, μπορεί να εντοπιστεί η επίδρασή του στις έννοιες του ασύλου, της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προσφυγής σε διεθνείς οργανισμούς.

1. Στο σύγχρονο διεθνές δίκαιο, το άσυλο προστατεύεται από συμβάσεις όπως η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για το καθεστώς των προσφύγων, η οποία εξασφαλίζει το δικαίωμα των ατόμων να ζητούν προστασία από άλλες χώρες γιατί κινδυνεύουν από διωγμούς ή επικίνδυνες καταστάσεις για την ζωή τους στην πατρίδα τους. Το δικαίωμα αυτό είναι βαθιά ριζωμένο στο ανθρωπιστικό δίκαιο και στην αρχή της ανθρωπιστικής προστασίας, (κεντρική στον θεσμό της ικεσίας).

2. Η ικεσία συνδέεται επίσης με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς στην αρχαιότητα η ικεσία αποτελούσε έκκληση για προστασία από αδικίες ή βία. Σήμερα, τα δικαιώματα αυτά προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες, όπως η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και οι περιφερειακές συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα (π.χ. η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου).

Η ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ

Tα χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής ικεσίας και του ασύλου διατηρήθηκαν ιστορικά, ενώ μετακινούμαστε από τον κόσμο του μύθου, του δράματος και της θρησκείας. στον κόσμο της ρητορικής, των πόλεων και της ταυτότητας των πολιτών.

Και αυτό γίνεται φανερό από τον πέμπτο αιώνα π.Χ. (470,422 π.χ.) σε χαρακτηριστικές τραγωδίες, τις Ικέτιδες του Αισχύλου και τις Ικέτιδες και την Μήδεια του Ευριπίδη, στον Πλαταϊκό του Ισοκράτη ως παράδειγμα από τη ρητορική του τέταρτου αιώνα (373 π.χ.).

Στην περίπτωση του δράματος έχουμε διαπιστώσει ότι η ιερότητα των ικετών/ικετίδων και των αιτούντων άσυλο ακολουθεί έναν άγραφο νόμο.
Το απαραβίαστο των ικεσιών εξακολουθεί να έχει θρησκευτικά χαρακτηριστικά, καθώς θα μπορούσε να χορηγηθεί άσυλο σε κάθε αλλοδαπό που αναζητούσε καταφύγιο στο ναό ή στο βωμό ενός τοπικού θεού.
Ωστόσο, στην όλη διαδικασία της ικεσίας και της χορήγησης ασύλου συνυπάρχουν θρησκευτικά και πολιτικά στοιχεία στις αρχαιοελληνικές τραγωδίες, περιλάμβαναν δηλαδή πέραν των θεϊκών επιταγών και πολιτικές σκοπιμότητες, που συνδέονταν με την κοινωνική οργάνωση, τους θεσμούς και το νομικό-δικαστικό σύστημα της πόλης.

Στις "Ικέτιδες" του Αισχύλου το αίτημα προστασίας και ασύλου από τους Δαναΐδες φέρεται στη συνέλευση των Αργείων και τα αιτήματά τους γίνονται δεκτά μέσω δημοκρατικής διαδικασίας με βάση την θεϊκή επιταγή, ενώ στις "Ικέτιδες" και στη "Μήδεια"του Ευριπίδη, ο βασιλιάς λύνει το πρόβλημα του ασύλου μόνο του, διαφοροποιώντας τα συμφέροντα της πόλης από τα δικά του.

Στην περίπτωση του "Πλαταϊκού" του Ισοκράτη, ο ομιλητής παρουσιάζει σύγχρονους ηθικούς και πολιτικούς λόγους για να κάνει τους Αθηναίους να αποδεχθούν την έκκληση, δημιουργώντας μία ανθρωπιστική συμπεριφορά, που είχε μεγάλη σημασία για τους μετέπειτα διαδικασίες και το θεσμικό πλαίσιο στην ελληνιστική περίοδο.

Το πανελλήνιο χαρακτηριστικό της «ξενίας»/φιλοξενίας, μπορούσε να ενισχύσει το αίτημά της ικεσίας.
Παρόλα αυτά, η πολιτική προστασία του πρόσφυγα, του ικέτη δεν χορηγείτο άνευ όρων.
Ήταν μια σοβαρή απόφαση για μια πόλη να χορηγήσει άσυλο με πολλές επιπτώσεις, επομένως η παράκληση μπορούσε επίσης να απορριφθεί.

Η σημαντικότερη συνέπεια είναι ότι ο πρόσφυγας/ικέτης γίνεται κεντρικό πολιτικό πρόσωπο σε ζητήματα διεθνούς δικαίου και τα στοιχεία για τις πολιτικές και διπλωματικές λύσεις αναδύονται ήδη από την ελληνική αρχαιότητα.

ΟΙ ΙΚΕΤΙΔΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΤΡΙΛΟΓΙΑ “ΔΑΝΑΪΔΕΣ”

Οι "Ικέτιδες" του Αισχύλου είναι μία από τις παλαιότερες σωζόμενες τραγωδίες (γράφτηκε το 461 π.χ.) και η πρώτη του κύκλου της "Δαναΐδων", μια τριλογία της οποίας οι άλλες δύο τραγωδίες έχουν χαθεί.
Το έργο αναφέρεται στις κόρες του Δαναού, τις Δαναΐδες, οι οποίες φεύγουν από την Αίγυπτο για να αποφύγουν έναν αναγκαστικό γάμο με τους Αιγύπτιους ξαδέλφους τους. Φτάνουν στο Άργος και ικετεύουν τον βασιλιά Πελασγό να τις προστατεύσει.

Το έργο επικεντρώνεται στην ένταση μεταξύ του σεβασμού προς τον θεσμό της ικεσίας και την ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων και της ανεξαρτησίας της πόλης.
Τα ηθικά ζητήματα επικεντρώνονται γύρω από το δικαίωμα της επιλογής και της αυτοδιάθεσης των γυναικών, την υποχρέωση της φιλοξενίας και την προστασία των αδύναμων.
έργο προβάλλει την ανάγκη σεβασμού της ατομικής ελευθερίας και της προσωπικής βούλησης, ενώ παράλληλα αναδεικνύει την καταπίεση που μπορεί να προκύψει από εξωτερικούς καταναγκασμούς.

Ο βασιλιάς του Άργους βρίσκεται μπροστά σε ένα ηθικό δίλημμα: να δεχτεί τις ικεσίες των Δαναΐδων και να τις προστατεύσει, διακινδυνεύοντας έναν πόλεμο με την Αίγυπτο, ή να αρνηθεί την προστασία για να διασφαλίσει την ασφάλεια της πόλης του. Εδώ τίθεται το ζήτημα της φιλοξενίας (ξενία) και της υποχρέωσης προστασίας των διωκόμενων (θεσμός της ικεσίας), κεντρικός θεσμός στον ελληνικό πολιτισμό (και σήμερα).
Η Τραγωδία προβάλλει επίσης την σχέση μεταξύ θεϊκού νόμου (σεβασμού προς τους ικέτες) και ανθρώπινης δικαιοσύνης, την σύγκρουση της ικεσίας με τις πολιτικές ανάγκες και τα συμφέροντα της πόλης, προβάλλοντας την αναζήτηση μιας ισορροπίας μεταξύ της θεϊκής δικαιοσύνης και της ανθρώπινης διακυβέρνησης αφού ο βασιλιάς κυβερνά στο όνομα του λαού του και οφείλει να σεβαστεί την συλλογική απόφαση των πολιτών.

ΟΙ “ΙΚΕΤΙΔΕΣ" ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

Οι "Ικέτιδες" του Ευριπίδη (γράφτηκε και παρουσιάσθηκε το 422 π.χ.) ασχολούνται με ένα διαφορετικό θέμα.

Στην τραγωδία αυτή, οι Θηβαίοι (σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν άφηναν για πολλές μέρες να θάψουν τους νεκρούς τους. Οι μητέρες των Αργείων στρατηγών που έχασαν τη ζωή τους στη Θήβα πολεμώντας στο πλάι του Πολυνείκη προσπέφτουν Ικέτιδες στο βωμό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, με την υποστήριξη του βασιλιά του Άργους Άδραστου. Ζητούν τη βοήθεια του βασιλιά της Αθήνας Θησέα, γιατί οι Θηβαίοι κρατούν τους νεκρούς και δεν επιτρέπουν την ταφή τους.
Ο Θησέας ανταποκρινόμενος στο δίκαιο αίτημα ετοιμάζεται να στείλει μήνυμα στον βασιλιά της Θήβας Κρέοντα όμως τον προλαβαίνει η άφιξη Θηβαίου Κήρυκα που φέρνει το δικό του μήνυμα στον Θησέα. Του ζητά να διώξει τον Άδραστο και τις μητέρες διαφορετικά θα τους επιτεθούν.
Ο Θησέας όμως σεβόμενος τον θεσμό της ικεσίας, οδηγεί τον στρατό της Αθήνας ενάντια στους Θηβαίους και φέρνει στην Ελευσίνα τους νεκρούς στρατηγούς όπου και τους καίουν. Μία από τις γυναίκες, η Ευάδνη σε ένα παραλήρημα ορμά στη φωτιά και καίγεται μαζί με τον άνδρα της Καπανέα, παρά τις παρακλήσεις του πατέρα της Ίφη

Η απόφαση του Θησέα να βοηθήσει τις μητέρες δεν είναι απλώς μια πράξη φιλανθρωπίας, αλλά και μια δήλωση για τον ρόλο της Αθήνας ως υπερασπιστή των ηθικών αξιών και της δικαιοσύνης (θεϊκής και ανθρώπινης) στον ελληνικό κόσμο, αναδεικνύοντας τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη νόμιμη υποστήριξη των ηθικών αξιών και στον κίνδυνο για την πολιτεία της κλιμάκωσης της βίας.

Ο Ευριπίδης εστιάζει στα ηθικά διλήμματα που αφορούν την πολιτική εξουσία, τη δικαιοσύνη και την ηθική υποχρέωση του ιερού και καθολικού δικαιώματος της ταφής των νεκρών, ανεξάρτητα από τις πολιτικές ή πολεμικές συγκρούσεις. Το έργο θίγει το ζήτημα της οικουμενικότητας της ικεσίας και της ανάγκης να υπερασπιστούν ακόμη και τους εχθρούς σε αυτό το πλαίσιο.

ΙΣΟΚΡΑΤΟΥΣ “ΠΛΑΤΑΪΚΟΣ”
Βρισκόμαστε στα 374/73 π.Χ., εποχή ακμής της Θήβας. Αν και σύμμαχοι με τους Αθηναίους, οι Θηβαίοι θέλησαν να προλάβουν τη συμμαχία των Πλαταιών με την Αθήνα.
Έτσι, επιτέθηκαν εναντίον της γειτονικής τους πόλης, την κατέστρεψαν και ανάγκασαν τους κατοίκους της να την εγκαταλείψουν».

Ο Ισοκράτης παρουσιάζει σ’ αυτόν τον λόγο του έναν Πλαταιέα να απευθύνεται στους Αθηναίους, ενώπιον των οποίων κατηγορεί τους Θηβαίους για τη βάρβαρη καταστροφή της πόλης του και ικετεύει για την βοήθειά τους για την πατρίδα του.

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Πέραν από την επίδραση του αρχαιοελληνικού θεσμού της Ικεσίας στο δικαίωμα ασύλου και στα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και στις συνθήκες του διεθνούς δικαίου για αυτά, η ικεσία της αρχαίας εποχής μπορεί να θεωρηθεί σήμερα ως πρόδρομος της σύγχρονης προσφυγής σε διεθνείς οργανισμούς και δικαστήρια.

Σήμερα, κράτη και άτομα μπορούν να προσφύγουν σε διεθνή δικαστήρια (π.χ. το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης) ή σε διεθνείς οργανισμούς (π.χ. ΟΗΕ) για την επίλυση διαφορών ή την προστασία των δικαιωμάτων τους, αντανακλώντας την αρχαία πρακτική της προσφυγής σε μια ανώτερη αρχή για δικαιοσύνη και προστασία.

Και η Ελληνική δικαιοσύνη, σωστά αποφασίζοντας για την μη έκδοση των 8 ικετών Τούρκων φυγάδων, τίμησε την μεγάλη μας πολιτισμική μας κληρονομιά του θεσμού της Ικεσίας, πριν μερικά χρόνια, αφού οι φυγάδες ικέτες θα αντιμετώπιζαν μέχρι και την θανατική ποινή εάν τους εκδίδαμε στην Τουρκία.

 

ΙΚΕΤΙΔΕΣ ΣΤΟ ΚΗΠΟ-ΘΕΑΤΡΟ ΠΑΠΑΓΟΥ - ΜΙΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ

Είχα την χαρά να παρακολουθήσω απόψε μία εξαιρετική παράσταση στο θέατρο του Παπάγου, τις Ικέτιδες από το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν και το Θέατρο του Νέου Κόσμου με την σκηνοθεσία της Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του Θεάτρου Τέχνης Μαριάννας Κάλμπαρη.

Η Λένα Παπαληγούρα και η Λουκία Μιχαλοπούλου μαζί με τους Γιάννη Τσορτέκη και Άκη Σακελλαρίου, συνθέτουν το εξαιρετικό πρωταγωνιστικό σύνολο της παράστασης, όπου τον ρόλο του βασιλιά Πελασγού αποδίδει με ιδιαίτερη επιτυχία η Λύδια Κονιόρδου!

Δεν θα αναφερθώ στο έργο του Αισχύλου και στα σημαντικά ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που θέτει. Είναι γνωστά και πολλά εξ αυτών διαχρονικά.

Θα αναφερθώ στην σπουδαία αυτή παράσταση από πλευράς πληρότητας σκηνικής παρουσίας των ηθοποιών και του χορού, διαλόγων και απόδοσης τους στην νέα ελληνική, στον σεβασμό των συντελεστών στο κείμενο και στα σημαντικά ζητήματα που έθετε ο Αισχύλος, στην μουσική και στον χορό και στα εξαιρετικά κουστούμια και σκηνικά.

Η ΠΡΩΤΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΙΚΕΤΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ ΤΟ 1964

Είχα την τύχη να μεγαλώσω στο Λυγουριό και στο Ναύπλιο, και θυμάμαι ότι δεν έχανα παράσταση κάθε καλοκαίρι με τους γονείς μου.
Θυμάμαι ακόμη την πρώτη απόδοση της τραγωδίας από το Εθνικό Θέατρο Ελλάδας, τον Ιούλιο του 1964 στο Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού, με την Άννα Συνοδινού, την Ελένη Χατζηαργύρη, την Κάκια Παναγιώτου, τον Θάνο Κωτσόπουλο, τον Λυκούργο Καλλέργη, τον Βασίλη Κανάκη κα.

Η παράσταση μου είχε μείνει στην μνήμη για τρεις κυρίως λόγους.
Ο ένας ήταν ο θεσμός της Ικεσίας, ο οποίος με εντυπωσίασε και εξάντλησα με τις ερωτήσεις μου την μητέρα μου (που ήταν δασκάλα) για να μου τον εξηγήσει τόσο από ηθική όσο και από πρακτική πλευρά (και ομολογώ ότι με σημάδεψε σε αρκετές περιπτώσεις της ζωής μου, ως προς τα ζητήματα τιμωρίας και επιβολής στο Π.Ν. αλλά και σε ζητήματα δικαιοσύνης).

Ο δεύτερος ήταν οι πρωταγωνίστριες του έργου (οι μοναδικές Άννα Συνοδινού, Ελένη Χατζηαργύρη και Κάκια Παναγιώτου)
και ο τρίτος ήταν το παράστημα, η βροντερή, βαθιά και επιβλητική φωνή του Βασίλη Κανάκη, που δεν μπορούσες να την ξεχάσεις έτσι όπως κυριαρχούσε στο εξαιρετικής ηχητικής θέατρο της Επιδαύρου.

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Οι συντελεστές της παράστασης απέδειξαν ότι υπάρχουν εξαιρετικοί δημιουργοί και ηθοποιοί που μπορούν να σταθούν ισάξια με τους μεγάλους παλαιότερους και να συνεχίσουν την πολύτιμη παράδοση που κληρονόμησαν.

Επίσης, εάν συνδυάζεται ταλέντο, έμπνευση, συνέπεια, δουλειά και ποιότητα στο δημιούργημά τους, τότε αυτό μπορεί να σταθεί οπουδήποτε παρουσιάζεται, με την δυναμική του, ξεπερνώντας τα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις του χώρου και τις δουλείες του χρόνου.

ΣΗΜ: Άριστο το Κηπο-Θέατρο Παπάγου, με υψηλά πολιτισμικά πρότυπα, εξαιρετικά ευχάριστο περιβάλλον, ευγενικό και αποτελεσματικό το επιτελείο, άνετη και γρήγορη η πρόσβαση και αποχώρηση.