Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΕ - Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΟΥ ΦΑΥΛΟΥ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ ΕΝ ΟΨΕΙ

Έχοντας αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο μου στον «Φαύλο Κύκλο της Φτώχειας» και με δεδομένο ότι η Ελλάδα βρίσκεται πλέον στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ (μαζί με την Βουλγαρία, Ρουμανία), αναλύω γιατί το ζήτημα της φτώχειας καθίσταται σήμερα κορυφαίο ζήτημα γενικότερης πολιτικής για την Ελλάδα (και όχι μόνο οικονομικής μικροδιαχείρισης) και αποκτάει χαρακτηριστικά δομικής παθογένειας πλέον, εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα και δεν αλλάξει η πολιτική της κυβέρνησης.

Ο φαύλος κύκλος της φτώχειας αποτελεί ένα από τα πιο ανθεκτικά προβλήματα στις σύγχρονες κοινωνίες, επηρεάζοντας αρνητικά εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

Η φτώχεια δεν είναι απλώς μια κατάσταση οικονομικής ανέχειας, αλλά ένας πολύπλοκος ιστός από παράγοντες που αλληλεπιδρούν και ενισχύουν ο ένας τον άλλον, δημιουργώντας συνθήκες που καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη την έξοδο από αυτήν.

Οι μικροοικονομικοί και μακροοικονομικοί παράγοντες, καθώς και οι γενικότερες πολιτικές αποφάσεις, παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση αυτού του κύκλου.

1) Στο επίπεδο των μικροοικονομικών παραγόντων, τα άτομα και τα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στην κάλυψη των βασικών τους αναγκών, γεγονός που περιορίζει την ικανότητά τους να επενδύσουν σε εκπαίδευση, υγεία ή επιχειρηματικές δραστηριότητες.

- Τα χαμηλά εισοδήματα συχνά συνοδεύονται από περιορισμένες αποταμιεύσεις, περιορίζοντας περαιτέρω την ικανότητα των φτωχών να βελτιώσουν τη θέση τους μέσω επενδύσεων σε παραγωγικά περιουσιακά στοιχεία.

- Επιπλέον, η περιορισμένη πρόσβαση σε πιστώσεις δυσχεραίνει την απόκτηση δανείων με ευνοϊκούς όρους, καθιστώντας δύσκολη την έναρξη ή την επέκταση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αύξηση των εισοδημάτων.

- Στην αγορά εργασίας, οι φτωχοί συχνά βρίσκονται σε ασταθείς και χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, γεγονός που τους καθιστά ευάλωτους σε οικονομικά σοκ και μειώνει τις ευκαιρίες για οικονομική πρόοδο.

- Η έλλειψη πρόσβασης σε ποιοτική εκπαίδευση (το κόστος της ποιοτικής εκπαίδευσης έχει ανέβει πολύ δυσανάλογα με τα εισοδήματα στην Ελλάδα), σημαίνει ότι πολλά παιδιά από φτωχές οικογένειες δεν μπορούν να αποκτήσουν τις δεξιότητες που απαιτούνται για να ανταγωνιστούν σε υψηλότερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας, διαιωνίζοντας έτσι τη φτώχεια από γενιά σε γενιά.

- Η υγεία είναι ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας στον κύκλο της φτώχειας. Οι φτωχοί συχνά δεν έχουν πρόσβαση σε άμεση και ποιοτική υγειονομική περίθαλψη, γεγονός που οδηγεί σε κακή υγεία και μειωμένη παραγωγικότητα. Η κακή υγεία, σε συνδυασμό με την υποσιτισμένη κατάσταση (και η κακή σίτιση είναι στοιχείο που υπάρχει στην Ελλάδα σήμερα στις φτωχές οικογένειες) , περιορίζει την ικανότητα εργασίας και την οικονομική απόδοση, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο όπου η φτώχεια επιδεινώνει την υγεία και η κακή υγεία επιδεινώνει τη φτώχεια.

2) Σε μακροοικονομικό επίπεδο, τα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης επηρεάζουν άμεσα τη φτώχεια.

- Ένας υψηλός ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης μπορεί να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και να αυξήσει τα εισοδήματα, μειώνοντας τη φτώχεια.
Ωστόσο, αν η ανάπτυξη δεν συνοδεύεται από δίκαιη διανομή του εισοδήματος, τα οφέλη της ανάπτυξης μπορεί να συγκεντρωθούν σε ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού, χωρίς να μειώσουν ουσιαστικά τη φτώχεια.

- Η ανεργία είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας, μαζί με τις χαμηλές αμοιβές. Υψηλά επίπεδα ανεργίας ή υποαπασχόλησης μειώνουν τα εισοδήματα και αυξάνουν την οικονομική ανασφάλεια των νοικοκυριών, ενισχύοντας τον κύκλο της φτώχειας. Η μακροχρόνια ανεργία, ιδιαίτερα, οδηγεί σε απώλεια δεξιοτήτων και μειωμένες πιθανότητες επανένταξης στην αγορά εργασίας.

- Ο πληθωρισμός μπορεί να επηρεάσει αρνητικά περισσότερο τους φτωχούς, καθώς μειώνει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών, ειδικά εκείνων που ξοδεύουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες.
Ο συνδυασμός υψηλού πληθωρισμού και χαμηλής οικονομικής ανάπτυξης, γνωστός ως στασιμοπληθωρισμός, επιδεινώνει την οικονομική κατάσταση των φτωχών και αυξάνει τη φτώχεια.

- Η δημοσιονομική πολιτική είναι ένας ακόμη κρίσιμος παράγοντας. Οι προοδευτικοί φόροι (ακόμη και σε οριζόντιους φόρους χρειάζεται η κατανομή σε λιγότερα επίπεδα) και οι δαπάνες για κοινωνικά προγράμματα μπορούν να μειώσουν τις ανισότητες και να παράσχουν στήριξη στα φτωχά νοικοκυριά.

- Ωστόσο, τα μέτρα λιτότητας, που περιλαμβάνουν περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες και τα προγράμματα πρόνοιας, μπορούν να επιδεινώσουν τη φτώχεια και να περιορίσουν την πρόσβαση των φτωχών σε βασικές υπηρεσίες.

- Παρομοίως, η νομισματική πολιτική, μέσω της διαχείρισης των επιτοκίων και της προσφοράς χρήματος, επηρεάζει την οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση.
Χαμηλά επιτόκια μπορούν να ενθαρρύνουν τις επενδύσεις και την οικονομική ανάπτυξη, ενώ η ανεπαρκής προσφορά χρήματος μπορεί να οδηγήσει σε ύφεση και αυξανόμενη φτώχεια.

- Το δημόσιο χρέος και η διαχείρισή του επηρεάζουν επίσης τη φτώχεια. Υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους μπορεί να περιορίσουν την ικανότητα της κυβέρνησης να δαπανήσει σε κοινωνικά προγράμματα και να υποστηρίξει την οικονομική ανάπτυξη. Τα μέτρα λιτότητας που υιοθετούνται για την αντιμετώπιση του δημόσιου χρέους συχνά μειώνουν τις κοινωνικές δαπάνες και αυξάνουν τη φτώχεια.

3) Οι πολιτικές αποφάσεις σε επίπεδο γενικότερης πολιτικής μπορούν να επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά τον φαύλο κύκλο της φτώχειας.

- Οι εκπαιδευτικές πολιτικές που προωθούν την πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση και παρέχουν υποτροφίες σε ευάλωτες ομάδες μπορούν να βελτιώσουν τις δεξιότητες και τις ευκαιρίες απασχόλησης των φτωχών, βοηθώντας τους να ξεφύγουν από τη φτώχεια.

- Παρομοίως, οι υγειονομικές πολιτικές που εξασφαλίζουν την πρόσβαση σε ποιοτική υγειονομική περίθαλψη και προληπτικά μέτρα υγείας μπορούν να βελτιώσουν τη συνολική υγεία του πληθυσμού και την παραγωγικότητα.

- Οι κοινωνικές πολιτικές, (συνδυαστικά με τα άλλα μέτρα και όχι μονόπλευρα), η η εφαρμογή συγκεκριμένων μεσοπρόθεσμων προγραμμάτων καταπολέμησης της φτώχειας και η παροχή συγκεκριμένων κοινωνικών επιδομάτων για άμεση και πρόσκαιρη αντιμετώπιση συγκεκριμένων δυσμενών καταστάσεων, μπορούν να παρέχουν στήριξη στα πιο ευάλωτα νοικοκυριά και να συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση αρχικά των άμεσων επιπτώσεων τους και μεσομακροπρόθεσμα το συνολικό επίπεδο φτώχειας της χώρας.

- Οι οικονομικές πολιτικές που υποστηρίζουν τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και επενδύουν σε υποδομές μπορούν να δημιουργήσουν ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη και απασχόληση.

4) Από την άλλη πλευρά, οι πολιτικές που ενισχύουν τις ανισότητες και παραμελούν τις ανάγκες των φτωχών μπορούν να επιδεινώσουν τον κύκλο της φτώχειας.

- Η ανεπαρκής χρηματοδότηση της εκπαίδευσης και των υγειονομικών υποδομών, η ιδιωτικοποίηση βασικών υπηρεσιών και οι περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες μπορούν να οδηγήσουν σε ανισότητες στην πρόσβαση και την ποιότητα των υπηρεσιών, περιορίζοντας τις ευκαιρίες των φτωχών να βελτιώσουν τη θέση τους.

- Η έλλειψη εργασιακών δικαιωμάτων και η αδυναμία επιβολής κατώτατου μισθού μπορούν να οδηγήσουν σε εκμετάλλευση των εργαζομένων και διατήρηση της φτώχειας.

- Τέλος, η διαφθορά και η κακή διακυβέρνηση και διαχείριση των πόρων του δημοσίου, μειώνουν την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας και ανάπτυξης, εκτρέποντας τους πόρους από αυτούς που τους έχουν περισσότερο ανάγκη.

- Η κακή διοίκηση και η έλλειψη διαφάνειας και λογοδοσίας μπορούν να οδηγήσουν σε σπατάλη πόρων και αποτυχία στην εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών καταπολέμησης της φτώχειας.

- Η διαφθορά μπορεί να προκαλέσει δυσπιστία στο σύστημα και να μειώσει την αποτελεσματικότητα των κυβερνητικών προγραμμάτων, με αποτέλεσμα οι πόροι να μη φτάνουν ποτέ σε εκείνους που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Αυτό οδηγεί σε αναποτελεσματικότητα στην κατανομή των πόρων και την εφαρμογή των πολιτικών, διατηρώντας και επιδεινώνοντας την κατάσταση φτώχειας.

5) Η διαχείριση της αγοράς εργασίας παίζει επίσης κρίσιμο ρόλο.
- Οι πολιτικές που δεν προστατεύουν επαρκώς τους εργαζόμενους και δεν επιβάλλουν κατώτατο μισθό μπορούν να οδηγήσουν σε χαμηλές αποδοχές και εκμετάλλευση των εργαζομένων, διαιωνίζοντας τη φτώχεια.

- Παράλληλα, η περιορισμένη πρόσβαση σε προγράμματα κατάρτισης και επανακατάρτισης μειώνει τις δυνατότητες των φτωχών εργαζομένων να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους και να αποκτήσουν καλύτερες θέσεις εργασίας.

6) Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί η επίδραση των εμπορικών πολιτικών.

- Η ενσωμάτωση σε διεθνείς αγορές μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη και απασχόληση, αλλά αν δεν συνοδεύεται από κατάλληλες πολιτικές προστασίας, μπορεί να προκαλέσει ανισότητες και φτώχεια.

- Η υιοθέτηση πολιτικών που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και προστατεύουν τις ευάλωτες ομάδες μπορεί να βοηθήσει στην αξιοποίηση των ωφελημάτων του διεθνούς εμπορίου χωρίς να αφήνει πίσω τους φτωχούς.

- Οι πολιτικές για τη στέγαση είναι επίσης κρίσιμες. Η παροχή προσιτής στέγασης και η ανάπτυξη προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας μπορούν να μειώσουν τις στεγαστικές ανισότητες και να προσφέρουν σταθερότητα στα φτωχά νοικοκυριά.

- Η ασφάλεια στέγης είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή μιας βάσης από την οποία τα άτομα και οι οικογένειες μπορούν να βελτιώσουν τη γενικότερη κοινωνική και οικονομική τους κατάσταση.

7) Οι πολιτικές για την αντιμετώπιση του δημοσίου χρέους και της δημοσιονομικής πολιτικής πρέπει να είναι προσεκτικά σχεδιασμένες ώστε να μην επιβαρύνουν τα φτωχά νοικοκυριά.

- Οι περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες ως μέρος των μέτρων λιτότητας συχνά πλήττουν τους φτωχότερους, αυξάνοντας τις ανισότητες και διαιωνίζοντας τον κύκλο της φτώχειας.

- Αντίθετα, η εφαρμογή λίγων πλην όμως αντικειμενικής κατανομής προοδευτικών φορολογικών συστημάτων και η στοχευμένη χρήση των εσόδων για την ενίσχυση των κοινωνικών προγραμμάτων μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της φτώχειας.

- Τέλος, η ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας στις κυβερνητικές πρακτικές είναι κρίσιμη για την επιτυχή εφαρμογή πολιτικών κατά της φτώχειας. Η καταπολέμηση της διαφθοράς και η εξασφάλιση ότι οι πόροι χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά για την υποστήριξη των ευάλωτων ομάδων μπορεί να ενισχύσει την εμπιστοσύνη στο σύστημα και να διασφαλίσει ότι οι πολιτικές αποδίδουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

ΣΗΜ: Για την συγγραφή του συγκεκριμένου άρθρου, αξιοποίησα και στοιχεία από τα συγγράμματα των: Amartya Sen "Development as Freedom", Jeffrey Sachs "The End of Poverty", Esther Duflo και Abhijit Banerjee "Poor Economics", Muhammad Yunus "Banker to the Poor", Joseph Stiglitz "The Price of Inequality", Angus Deaton "The Great Escape: Health, Wealth, and the Origins of Inequality", Barry Asmus και Wayne Grudem "The Poverty of Nations: A Sustainable Solution").